Ένας κρίκος

Κάτι μου λέει ότι γι' αυτή τη βιντεοσκοπημένη ομιλία του Στ. Μυτιληναίου πρέπει να έχω ξανακάνει αναφορά εδώ μέσα. Δε θυμάμαι όμως τι είχα γράψει.
Όπως και να'χει, εδώ σκοπεύω να γράψω κάτι άλλο.

Δώσε βάση.

Λέει ο Στ. Μυτιληναίος ξεκινώντας από το ένατο λεπτό αυτής εδώ της βιντεοσκοπημένης ομιλίας:

"Εκείνη λοιπόν την εποχή -τέλη ογδόου, αρχές ενάτου αιώνα- (...) υπάρχει ένας τύπος στην Κωνσταντινούπολη, ένας νεαρός, ανήσυχο πνεύμα, ο Λέοντας. Ο Λέων. Πιθανολογείται ότι γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη γύρω στο 790. (...) Δώδεκα ετών είχε ολοκληρώσει όλες τις σπουδές που μπορούσε να κάνει. (...) Μέσα από μια περίεργη διαδρομή όπου ο καθένας μπορεί να υποθέσει ό,τι θέλει, βρίσκεται στην Άνδρο για να συνεχίσει τις σπουδές του κοντά σε έναν διδάσκαλο, γέροντα, ο οποίος μπορούσε να του δώσει παραπάνω παιδεία. Παραπάνω γνώση. Ποιος είναι αυτός ο γέρος στην Άνδρο? (...) Τι δουλειά είχε ένας φιλόσοφος ή ένας τέλος πάντων μορφωμένος άνθρωπος στην Άνδρο? Ένας που γνώριζε πράγματα παραπάνω από αυτά που γνώριζε η Κωνσταντινούπολη? Κι αυτός από που τα γνώριζε? Αυτά είναι ερωτήματα. Το όνομα αυτού του ανθρώπου που δίδασκε στην Άνδρο δεν το ξέρουμε. Δε μας το σώζει καμιά πηγή. Ξέρουμε όμως ότι έδωσε παραπάνω γνώση στο νεαρό Λέοντα, μάλιστα τον καθοδήγησε και σε μοναστήρια του νησιού όπου ο Λέων βρήκε κείμενα που απλά ήταν παρατημένα και σκονίζονταν. (...) Υπάρχουν πηγές που λένε ότι ο Λέων στην Άνδρο διδάχτηκε όχι απλώς αριθμητική και γλώσσα, διδάχτηκε και γεωμετρία. Επίσης υπάρχουν κάποιες πληροφορίες που αφήνουν να εννοηθεί ότι ο Λέων πήρε και κάποια μύηση στην Άνδρο. Χωρίς να μπορούμε να προσδιορίσουμε τι ήταν αυτή η μύηση. Πάντως χριστιανική δεν ήταν. Προφανώς εκεί στην Άνδρο υπήρχε ένας πυρήνας ανθρώπων, ο οποίος κρατούσε κάποιας μορφής συνέχεια πριν απ' τους δύο προηγηθέντες αιώνες του ελληνικού μεσαίωνα. Και μεταλαμπαδεύσανε στον πιτσιρικά πληροφορία και γνώση".

Ποια είναι η αιτία για το παραπάνω απόσπασμα? 

Μα, ένα μπέρδεμα είναι η αιτία. Τι άλλο? 

Όπου βλέπεις φήμες για μυήσεις και μυστικές ομάδες και πυρήνες μυστικών ομάδων, ψάξε το μπέρδεμα. 

Και ποιο είναι το κίνητρο της δικής μου ενασχολήσεως με το μπέρδεμα? 

Μα, η ανδριώτικη καταγωγή μου. 

Συν το ότι με ιντριγκάρει η ενασχόληση με τα μπερδέματα. 

Όπου εν προκειμένω το μπέρδεμα έχει να κάνει με τους Μιχαήλ Ψελλούς:  

Η βυζαντινή λογοτεχνία αναφέρει και άλλον Μιχαήλ Ψελλό (κατά κόσμον Κωνσταντίνο) που είναι γνωστός ως ο Ψελλός ο νεότερος. Ο τελευταίος ήκμασε 300 περίπου χρόνια μετά τον Ψελλό τον πρεσβύτερο (γεννήθηκε το 1018 στη Νικομήδεια). Μέχρι σήμερα υπάρχει τόσο μεγάλη σύγχυση μεταξύ των λογίων γι’ αυτά τα δύο πρόσωπα ώστε πολλοί από αυτούς απέδωσαν τα έργα του ενός στον άλλο ενώ άλλοι πίστευαν ότι επρόκειτο περί του ίδιου προσώπου.

Αλλά...

Ο Μιχαήλ Ψελλός ο πρεσβύτερος διατέλεσε δάσκαλος της μεγάλης σχολής, ή μάλλον της Φιλοσοφικής Ακαδημίας της ιδιαίτερης πατρίδας του (της Άνδρου), που άκμασε κατά τον Θ΄ αιώνα και στην οποία διδασκόντουσαν φιλοσοφία, ρητορική και μαθηματικά. Υπήρξε φίλος και κατά πολλούς μαθητής του Πατριάρχη Φωτίου, οι δραστηριότητες μάλιστα των δύο ανδρών εμφύσησαν καινούργια πνοή στην πνευματική κίνηση εκείνης της εποχής. Ο Ψελλός διέπρεψε στη θεολογία και στον τομέα της παιδείας, και κατέβαλλε μεγάλες προσπάθειες να αναστήσει την αρχαία λογοτεχνία που βρισκόταν από πολύ καιρό σε κατάσταση νάρκωσης, και να επαναφέρει τον πλατωνισμό στην εκκλησία. Οι ευγενείς αγώνες του παρερμηνεύθηκαν, με αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί από τον αμαθή και φανατικό Βυζαντινό κλήρο ως θρασύς ανατροπέας του καθεστώτος και επικίνδυνος διώκτης του χριστιανισμού.  Στις αρχές του εικοστού αιώνα ο Σάθας έγγραψε για τον Ψελλό  ότι «Η Άνδρος είχε το προνόμιο να παράξει φιλοσόφους που ονειρεύτηκαν την ανατροπή του θρησκευτικού κατεστημένου». 

Ο Λέων Αλλάτιος, βασιζόμενος σε κάποιο ελεγείο που απέδωσε στον Ανδριώτη φιλόσοφο, υποστήριξε ότι ο Ψελλός έκλινε προς το «Αρχαίο ελληνικό θρήσκευμα» και ότι προσπαθούσε να επαναφέρει τις παλιές ιεροτελεστίες. Ο Δημήτριος Πασχάλης στην ιστορία της Άνδρου γράφει ότι ο μεγάλος δάσκαλος ίσως εμπνεύστηκε αυτές τις ιδέες από το κλίμα που είχε διαμορφωθεί εξ’ αιτίας των εναγώνιων προσπαθειών των συγχρόνων του Βυζαντινών αυτοκρατόρων (των αποκαλούμενων εικονομάχων), που προσπαθούσαν να αναγεννήσουν την αυτοκρατορία με την εισαγωγή μεταρρυθμίσεων. 

Ο Άνδριος φιλόσοφος δίδαξε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη και θεωρείτο ο σοφότερος άνδρας της εποχής του. Λόγω όμως των απόψεών του (που αναφέρθηκαν προηγουμένως) εκδηλώθηκε εναντίον του ισχυρή αντίδραση από το εκκλησιαστικό κατεστημένο, και τελικά σύρθηκε σε απολογία. Η ευφράδεια και τα επιχειρήματά του δεν έπεισαν τους κατηγόρους του με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να καταφύγει στην ιδιαιτέρα του πατρίδα όπου ίδρυσε την περιώνυμη ακαδημία του. Η φήμη της που γρήγορα ξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα και την Ανατολή είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη προσέλευση μαθητών, ακριβώς όπως έμελλε να συμβεί μετά χίλια περίπου χρόνια όταν στις αρχές του ΙΘ΄ αιώνα ίδρυσε στην Άνδρο τη σχολή του ο σύγχρονος Σωκράτης της, Θεόφιλος Καΐρης. 

Μεταξύ άλλων, στην Ακαδημία αυτή μαθήτευσε και ο περίφημος Λέων ο Φιλόσοφος, μεγάλος γεωμέτρης και αστρονόμος, που αργότερα έγινε το καύχημα των Βυζαντινών. Ο Βυζαντινός χρονογράφος Γεώργιος Κεδρηνός που εξιστόρησε τις περιπέτειες της ζωής του Λέοντος γράφει ότι άντλησε τις ρητορικές, τις φιλοσοφικές και τις μαθηματικές του γνώσεις από τη μελέτη των συγγραμμάτων των μοναστηριών της Άνδρου, τα οποία περιερχόταν και διέμενε κατά καιρούς. Από αυτά τα κείμενα, αλλά και από άλλες πηγές, προκύπτει ότι τα μοναστήρια της Άνδρου ήταν πολύ παλαιότερα από εκείνη την εποχή και ότι στις βιβλιοθήκες τους υπήρχαν πολλά και σημαντικά συγγράμματα.  

Μετά την επιστροφή του Λέοντος στο Βυζάντιο η φήμη του εξαπλώθηκε τόσο, ώστε ο Ελ Μαμούν (ο φιλόσοφος γιος του μεγάλου χαλίφη Ααρούν – ελ- Ρασίδ) πρόσφερε στον αυτοκράτορα Θεόφιλο  εκατό κεντηνάρια  χρυσού και την φιλία του για να του στείλει τον φιλόσοφο. Μετά από την προσχηματική άρνηση του Θεόφιλου ο χαλίφης εξοργίστηκε και επετέθη κατά του Βυζαντίου. Οι εχθροπραξίες κράτησαν δεκαεπτά χρόνια μέχρι την τελική επικράτηση του αυτοκράτορα Βασίλειου το 846.

 

Ο Άνδριος Ψελλός (ο πρεσβύτερος) πιθανότατα συνέγραψε  τα παρακάτω έργα:

Εισαγωγή εις τους έξη φιλοσοφικούς τρόπους. Σύνοψις των πέντε φωνών και των δέκα κατηγοριών της φιλοσοφίας.

Ευσύνοπτον σύνταγμα εις τας τέσσαρας μαθηματικάς επιστήμας, άριθμητικήν, μουσικήν, γεωμετρίαν και αστρονομίαν.

Υπόμνημα εις τα οκτώ βιβλία της Φυσικής του Αριστοτέλους.

Σύνοψις του Αριστοτελικού οργάνου.

Σχόλια εις τα Μεταφυσικά του Αριστοτέλους.

Περί της των λίθων αρετής.

Αναγωγή εις τον Τάνταλον.

Περί δικαίων βιβλία δύο.

Κρίσις εις τα του Ηλιοδώρου Αιθιοπικά.

Δόξαι περί Ψυχής.

Ίαμβοι εις αρετάς και κακίας.

Εις την Ψυχογονίαν του Πλάτωνος.

Διδασκαλία παντοδαπή.

Τίνα περί δαιμόνων δοξάζουσιν Έλληνες.

Έξήγησις Χαλδαϊκών τινων χρησμών. 

Ο Ψελλός έγγραψε και ένα άλλο ιστορικό έργο, μία χρονολογική καταγραφή των γεγονότων που διαδραματίστηκαν στην Ελλάδα κατά την εποχή των εικονομάχων βασιλέων, που, όμως, δεν εκδόθηκε ποτέ και η τύχη της αγνοείται. Υπάρχουν μάλιστα πολλά άλλα φιλοσοφικά και ιστορικά έργα του που παραμένουν ανέκδοτα ή έχουν χαθεί. 

Αλλά και τα θεολογικά του κείμενα είχαν μεγάλη απήχηση. Είναι γνωστό ότι είχε αναλάβει μόνος του τον αγώνα κατά της ιδιόρρυθμης αίρεσης των ευχιτών, που ουσιαστικά αποτελούσε αναβίωση της αρχαίας Συριακής γνώσης. 

Στην πραγματεία του Περί ενεργείας δαιμόνων που ήταν γραμμένη με κομψή γλώσσα όπως λέει ο Ehrhard, πραγματεύεται τα θεμελιώδη δόγματα των ευχιτών για τον υπέρτατο Θεό και τους δύο γιους του, Σαταναήλ και Χριστού, καθώς και τις περίεργες θρησκευτικές τους τελετές. 

Ο Ψελλός έλαβε μέρος ενεργά ως φίλος του Φωτίου (που συντέλεσε στο σχίσμα) στη διαμάχη με τους Λατίνους και έγγραψε μία πραγματεία με την οποία καταφερόταν εναντίον του λατινικού δόγματος. Στα θεολογικά του συγγράμματα δεν διαφαίνεται καμία αντιπαλότητα με την εκκλησία, αλλά, όπως αναφέρει ο Ehrhard, κανένας δεν γνώριζε καλύτερα από αυτόν να συμβιβάζει αντίθετες ροπές. 

(ΠΗΓΗ)

Οπότε, καλέ μου αναγνώστη, βρήκαμε και αποκαλύψαμε τόσο το όνομα του ανώνυμου γέροντα διδασκάλου, όσο και το όνομα του πυρήνα των περίεργων ανθρώπων της Άνδρου. 

Ε, όσο να 'ναι, το λες και συμβολή στην αναζήτηση χαμένων κρίκων του παρελθόντος. 

Τι χαμένων δηλαδή, δέκα χρονών παιδάκι ήμανε όταν διάβαζα το βιβλίο του Δημ. Πασχάλη με τις σχετικές αναφορές. 

Τραγούδι.

Τούλα Αθανασίου, "Δέκα κρίκοι ένα τάληρο".

Από το θρυλικό τηλεοπτικό Λούνα Παρκ του Δαλιανίδη.