ΤΑ ΚΡΥΦΑ ΝΟΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΣΟΦΙΑΣ
(αλήθειες που μόνο ο Περίκαλλος φέρνει στο φως)

Τις προάλλες καθόμουν σ' ένα καφενείο. Η τηλεόραση έδειχνε έναν πρωθυπουργό ενός κράτους, να μιλάει και να εξαγγέλλει κάτι. Κάποιος θαμώνας που ήταν κοντά μου, παρακολουθούσε την τηλεόραση, και κάποια στιγμή, σιγοκουνώντας το κεφάλι ψιθυρίζει τη φράση: "Ένα αρχίδι κι ένα μύδι κάνουνε τον Αρχιμήδη". Γέλασα. Είχα καιρό να το ακούσω.

Όλοι μας κάποια στιγμή έτυχε ν' ακούσουμε την περιπαικτική φράση "Ένα αρχίδι κι ένα μύδι κάνουνε τον Αρχιμήδη". Πρόκειται για φράση με βαρύ σκωπτικό φορτίο, που -συνοδευόμενη από αργό κούνημα του κεφαλιού, ψιθυρίζεται συχνά από ανθρώπους οίτινες -εξ επαγγέλματος ή όχι- είναι υποχρεωμένοι να ακούν τα διαγγέλματα του εκάστοτε πρωθυπουργού (ή άλλου τινός).

Για το νόημα της φράσης, έτυχε να έχω συζητήσει με πολλούς έγκριτους συναδέλφους ερασιτέχνες γλωσσολόγους, εθν(ο)ικολόγους, ιστορικούς και λαογράφους, και έκπληκτος διαπίστωσα ότι ουδείς εξ αυτών γνώριζε τι ακριβώς δηλώνει αυτή η φοβερή φράση.
Ε, λοιπόν νομίζω πως ήρθε η ώρα να σπάσει το σκοτάδι της άγνοιας και να αποκαλυφθεί όλη η αλήθεια που οδήγησε το λαϊκό υποσεινήδητο στη δημιουργία της φράσης "Ένα αρχίδι κι ένα μύδι κάνουνε τον Αρχιμήδη".

Θα ξεκινήσουμε, εξετάζοντας το αρχίδι:
Όπως μαθαίνουμε από το λεξικό του Φωτίου (ο οποίος ήταν και κοτζάμ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, από τους λίγους μορφωμένους... Δεν ήταν παίξε-γέλασε ο Φώτιος), και πιο συγκεκριμένα στο λήμμα "Αρχίδια" :
"Αρχίδια, τας Αρχάς υποκοριζόμενοι λέγουσιν".
Που πα'να πει
"Αρχίδια είναι μια λέξη που τη χρησιμοποιούν ως υποκοριστικό για τις Αρχές".
Όπου ως αρχές εννοούνται οι δημόσιες αρχές, οι πρυτανικές αρχές, και γενικά οι αρχές με αυτή την έννοια.

Από αυτές τις Αρχές, προέρχεται και ο φοβερός "Αρχίδης" και τα παράγωγά του:
Ας πούμε, ο "σπουδαρχίδης" είναι ο τυπικός τύπος που καταβάλλει κάθε προσπάθεια, κάθε σπουδή ώστε να ανέλθει σε κάποια αρχή, σε κάποιο αξίωμα. Ένας σημαντικός αρχαίος ιστορικός λεγόταν Αγαθαρχίδης, και πιστεύω ότι πρέπει να ήταν περήφανος για το όνομά του.

Πιστεύω (και μαζί μου συμφωνούν και οι συνάδελφοι Τακουνάς και Μανάβης) ότι το "ένα αρχίδι" της λαϊκής φράσεως, έχει την έννοια που αναφέρει ο Πατριάρχης Φώτιος: Είναι ένα υποκοριστικό για τις Αρχές.

Δύο μύδια.
Αμφισβητώ το ότι η φράση αναφέρεται σε αυτά

Και αφού μελετήσαμε το μέχρι τούδε αμελέτητο αρχίδι, πάμε να δοκιμάσουμε το μύδι:
Θα διευκρινίσω εξαρχής ότι δεν πρόκειται για ένα από τα γνωστά μας θαλασσινά. Το "ένα μύδι" αποτελεί ένα αξιοπρόσεκτο προϊόν συγχισεως ανάμεσα στις λέξεις: "Μύδιον"=το μικρό ποντίκι" και "μύδι=το γνωστό μύδι" από τη μια, και της λέξης "Μήδεα" από την άλλη.
Ισχυρίζομαι ότι η λέξη "μύδι" έδωσε απλώς την ορθογραφία της στη λέξη "μήδεα".

Η λέξη "Μήδεα", είναι μια αρχαία γαμάτη λέξη, που τη χρησιμοποιούσαν συνήθως στον πληθυντικό: "Τα μήδεα". Σπανίως έλεγαν "το μήδος" ας πούμε. (Είχαν και τα γνωστά ντράβαλα με τους Μήδους οι αρχαίοι, και δε γούσταραν να μπερδεύονται, μάλλον... Διότι "το μήδος" και "ο Μήδος" άνετα προκαλούν σύγχυση).

Παρ' όλα αυτά, ο λαϊκός σοφός που δημιούργησε τη φράση που εξετάζουμε, πήρε άδεια από τη σημαία, τη γνωστή σημαία του υπερρεαλισμού που κυματίζει αγέρωχη πάνω στα οχυρά της λαϊκής σοφίας, και απέκτησε το δικαίωμα να μιλά για "ένα μύδι-μήδι-μήδεον" που συμβάλλει στη δημιουργία του Αρχιμήδη.

Όπου "Αρχιμήδης" θα μπορούσε να σημαίνει "αυτός που η ζωή του κυρι-αρχείται από μήδεα". Τι είναι όμως τα μήδεα?

Ας εξετάσουμε πως χρησιμοποιεί τη λέξη "Τα μήδεα", ο αρχαίος επικός ποιητής Ησίοδος (που δεν ήταν δα και κανένας χιουμορίστας... Έπη έγραφε ο άνθρωπος):

Βάζει η Ησίοδος σε κάποια φάση (Έργα και Ημέραι, 54) τον Δία να λέει στον Προμηθέα:
"Ιαπετιονίδη, πάντων περί μήδεα ειδώς..."
σα να λέμε "Γιε του Ιαπετού εσύ που είσαι ξέρεις τα πάντα σε τεχνάσματα, πονηριές, μηχανές και κόλπα μυστήρια..."
Γιατί κάτι τέτοιο είναι η μία έννοια της λέξεως "τα μήδεα": Τεχνάσματα, πονηριές, μηχανές και κόλπα μυστήρια. Εκ του ρήματος "μέδω" που το χρησιμοποιούσαν για να αποδώσουν έννοιες του στυλ "εξουσιάζω, διαφεντεύω, βασιλεύω κλπ".

Από αυτό το "μέδω" και από αυτά τα "μήδεα" προέκυψαν ονόματα όπως "Παλαμήδης", "Μήδεια", αλλά και τα ονόματα Προμηθεύς, Επιμηθεύς κλπ κάπου εκεί δίπλα προέκυψαν, μαζί με την Μήτιδα, τον αγκυλομήτη και τ' άλλα παιδιά.
Από την ίδια ρίζα παράγονται και λέξεις όπως "μέτρον", "μέδιμνος", "μετρητά" και λοιπές λέξεις που αφορούν την ιδιοκτησία -η οποία, σύμφωνα με μια άποψη, είναι κλοπή.
Από τη μετοχή του "μέδω" προκύπτει "ο μέδων", δηλαδή ο άρχοντας, βασιλιάς, ο εξουσιαστής, ο Λαο-μέδων κλπ αλλά και "η μέδουσα", δηλ. το γνωστό τέρας που έπρεπε οπωσδήποτε να αποκεφαλιστεί, ή η ενοχλητική μέδουσα όπως την εννοούμε στη θάλασσα σήμερα.

Όμως ο Ησίοδος είναι που αναφέρει και μια άλλη σημασία στη λέξη "μήδεα". Συγκεκριμένα λέει ότι μια μέρα ο Κρόνος τσάκωσε στο χέρι
"άρπην μακρήν καρχαρόδοντα" και "μήδεα πατρός εσσυμένως ήμησε" (Ησιόδου θεογονία, 179-181)
ήτοι ο Κρόνος βούτηξε ένα δρεπάνι κοφτερό και άρχισε με ορμή να θερίζει τα γεννητικά όργανα του πατέρα του, του Ουρανού.
Παρατηρούμε ότι εδώ η λέξη "μήδεα" σημαίνει όλο το σετ των γεννητικών οργάνων του άντρα και όχι μόνο τ' αρχίδια (για τα οποία είπαμε πως ο Πατριάρχης Κων/λεως Φώτιος τα θεωρεί υποκοριστικό των Αρχών).

Τα συγκεκριμένα "μήδεα" είναι πρόγονος αυτού που λέμε σήμερα "μεζέδες", εφόσον οι μεζέδες στην αρχαιότητα λεγόντουσαν μήδεα, και μεταφορικώς τα ανδρικά γεννητικά όργανα λεγόντουσαν μήδεα-μεζεδάκια.
Εξ ου και η φράση των φορολογουμένων προς τον εκάστοτε πρωθυπουργό που ανεβάζει την φορολογία: "Τσίμπα ένα μεζεδάκι" -και χρησιμοποιώντας διάφορα μήδεα-τεχνάσματα, καταφέρνουν να έχουν αφορολόγητα εισοδήματα, αναγκάζοντας την Αρχή του υπουργείου οικονομικών να έχει μήδεα εισπράξεις.

Εφόσον το λέει ο θείος Ησίοδος, είναι σαφές πως η λέξη "μήδεα" έχει διπλή ταυτότητα: Σημαίνει αφενός τεχνάσματα, πονηριές και τέτοια, και αφετέρου σημαίνει τα αντρικά γεννητικά όργανα.
(Πιθανώς -αλλά όχι πολύ πιθανώς- η λαϊκή σοφία παρατήρησε ότι, εξαιρετικά συχνά, τα αποτελέσματα των τεχνασμάτων και της πονηριάς, είναι gtp).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ-ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ:
Αυτό λοιπόν που θέλει να πει η φράση "Ένα αρχίδι κι ένα μύδι κάνουνε τον Αρχιμήδη", είναι πως:
Αρκεί να υπάρξουν ταυτόχρονα (ή σε μορφή "2 σε 1")
ένας σοφός πολιτικός ανήρ (ένα αρχίδι)
και ένας αρρενωπός επιστήμονας επιπέδου (κι ένα μήδι)
για να προχωρήσει η επιστήμη που θα επιλύσει τα υπάρχοντα προβλήματα, ίσως δημιουργώντας νέα, μεγαλύτερα (κάνουνε τον Αρχιμήδη).
Ή κάτι τέτοιο, τέλος πάντων.

Έτσι λέει, κουνώντας μελαγχολικά το κεφάλι του, ο λαϊκός θυμόσοφος κάθε φορά που ακούει τον εκάστοτε πρωθυπουργό να εξαγγέλλει τα εκάστοτε εξαγγελόμενα.

Ευχαριστώ που με διαβάσατε και γίνατε σοφότεροι.