Πεθαίνοντας στην Πρέβεζα

Μην είμαι ποιητής?
Μπα, δεν θα το έλεγα.
Μην είμαι φιλόλογος?
Μπα.

Όλο κι όλο ένας ανώνυμος μπλόγκερ είμαι.
Άντε, να δεχτώ ότι καμιά φορά (σπάνια) είμαι διαισθητικό άτομο όσον αφορά τα ποιητικά ντεσού.

Τις προάλλες λοιπόν, για κάποιον απροσδιόριστο λόγο μου είχε κολλήσει ο στίχος του Καρυωτάκη

Ίσως έρχεται ο κύριος νομάρχης.

Ξέρεις, μιλάμε για το στίχο από την "Πρέβεζα". 

Μιλάμε δηλαδή για εκείνο το ποίημα στο οποίο ο Καρυωτάκης τα πάντα στην πόλη της Πρέβεζας τα θεωρεί θάνατο.

Θάνατος είναι οι κάργες που χτυπιούνται στους μαύρους τοίχους και στα κεραμίδια.

θάνατος οι γυναίκες που αγαπιούνται  καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια.

...

Θάνατος οι λεροί και ασήμαντοι δρόμοι με τα λαμπρά μεγάλα ονόματά τους,

Ο ελαιώνας, γύρω η θάλασσα, κι ακόμη ο ήλιος, θάνατος μες τους θανάτους.

Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει, για να ζυγίσει,  μια «ελλιπή» μερίδα,

θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι, κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα.

Το γιατί ο Καρυωτάκης είχε φάει τέτοιο θανατερό σκάλωμα με την πόλη της Πρέβεζας, είναι ένα ζήτημα που οι βιογράφοι του ποιητή το έχουν λύσει δεκαετίες τώρα: Με δυσμενή μετάθεση είχε πάει στην Πρέβεζα, και η Πρέβεζα εκείνη την εποχή πρέπει όντως να ήταν χάλια.  

Υπάρχει όμως ένα ζήτημα: Τόσο εγώ όσο κι εσύ (όσο κι ο Καρυωτάκης) ευγενέστατε αναγνώστη μου, έχουμε κάποτε βρεθεί σε κάποια άθλια κωμόπολη ή σε κάποιο τρισάθλιο κωλοχώρι και το έχουμε περιγράψει με τα μελανότερα χρώματα. Οκέϋ. 

Όμως.... θάνατος? 

Μιζέρια, ναι. Καφρίλα, ναι. Αηδία, ναι. Μαυρίλα, ναι. Όλα αυτά (κι άλλα τόσα τέτοια) πιθανότατα τα έχουμε πει. 

Όμως... θάνατος? 

Τι έκανε τον ποιητή να ονομάζει θάνατο όσα έβλεπε γύρω του? 

Ακροβατώντας και συνειδητά αυθαιρετώντας θα εστίαζα στο ότι από αρχαιοτάτων χρόνων (από την εποχή του Ομήρου, ας πούμε) η τοποθεσία όπου είναι χτισμένη η Πρέβεζα ήταν συνδεδεμένη με το βασίλειο του θανάτου. (Τα έχουμε ξαναπεί αυτά).

Σαφέστατα ο Καρυωτάκης δεν ήταν δα κανένας ομηριστής -βέβαια μια ποιητική συλλογή του την ονόμασε με την ομηρική λέξη "Νηπενθή", αυτό ωστόσο οφειλόταν στο ότι τη λέξη είχε επαναφέρει στο ποιητικό προσκήνιο ο Μποντλέρ:

Je sucerai, pour noyer ma rancoeur, 

Le népenthès et la bonne ciguë

Σε κάθε περίπτωση, πέρα από τα νηπενθή και τον Μποντλέρ, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι η εγγύτατη γειτνίαση της Πρέβεζας με τον ομηρικό Άδη πιθανόν αποτέλεσε την αφορμή για κάποιου είδους πικρό λογοπαίγνιο μεταξύ των δυσμενώς μετατεθέντων δημόσιων υπαλλήλων της Πρέβεζας.

Ωστόσο, ακόμα κι έτσι, μοιάζει υπερβολική (έστω κι αν τη μετρήσουμε με ποιητικά μέτρα και σταθμά) αυτή η εμμονή του Καρυωτάκη να βλέπει το θάνατο παντού γύρω του στην Πρέβεζα.

Κι εδώ είναι που ήρθε η διαίσθησή μου να φέρει στο ράμφος της μια πιθανή εξήγηση του όλου πράγματος. 

Ας επιστρέψουμε λοιπόν στο ποίημα. Τιγκαρισμένο με θάνατο και απαισιοδοξία, το ποίημα εμπεριέχει δύο -όλες κι όλες- εμφανώς ειρωνικές ποιητικές προσμονές: 

1. Ίσως έρχεται ο κύριος νομάρχης

2. Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους

αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία...

Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,

θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.

Ας ξεκινήσουμε από το 2. 

Για ποιο λόγο θα διασκεδάζανε στην κηδεία? 

Δύο ήταν οι πιθανοί λόγοι:

α) Είτε θα διασκέδαζαν επειδή είναι αντικοινωνικά στοιχεία και χαβαλέδες είτε

β) επειδή είναι ήδη όλοι τους νεκροί και το να πεθάνει κάποιος θα σήμαινε πως αυτός ο κάποιος ήταν ζωντανός που πέθανε -ως εκ τούτου θα είχαν καινούργια παρέα και θα χαιρόντουσαν γι' αυτό. 

Το β μου φαίνεται σαφώς πιο πιθανό αφού υπονοεί το "είμαστε όλοι νεκροί σε μια πόλη που κυριαρχείται απ' το θάνατο" -ιδέα απόλυτα ταιριαστή με το περιεχόμενο του ποιήματος. 

Κι εδώ είναι το σκάλωμα που έφαγα εγώ και η διαίσθησή μου, δηλαδή εδώ είναι που 

Ίσως έρχεται ο κύριος νομάρχης.

Διότι αν όλα στην Πρέβεζα του Καρυωτάκη ήταν θάνατος και αν όλοι στην Πρέβεζα του Καρυωτάκη ήταν νεκροί, ποιο επώνυμο θα ταίριαζε άραγε στον νομάρχη, στον ανώτατο άρχοντα και διοικητή της πόλης των νεκρών? 

Ο νομάρχης θα μπορούσε να λέγεται Καραγεωργίου ας πούμε, ή Παπαδόπουλος ή Ξανθάκης ή Βενιζέλος ή Βαμβακάρης ή Κάρλος ή Παναγιωτίδης ή οτιδήποτε. 

Η διαίσθησή μου όμως μου έλεγε ότι ο Καρυωτάκης έχει στο μυαλό του ένα λογοπαίγνιο: Ο νομάρχης, ο ανώτατος άρχων της πόλης των νεκρών, αναγκαστικά θα έπρεπε να λέγεται... Άδης!

Δημητριάδης, Αργυριάδης, Ελληνιάδης, Γρηγοριάδης, πάντως σίγουρα κάτι σε Άδης. 

Μόνο ένα τέτοιο όνομα θα ήταν τόσο ειρωνικά αναμενόμενο στην πόλη των νεκρών και του θανάτου. 

Και... μπίνγκο!

Ο Κώστας Καρυωτάκης έφτασε στην Πρέβεζα με καράβι στις 18 Ιουνίου 1928, μετά από δυσμενή μετάθεση. Η θέση εργασίας του ήταν στη Νομαρχία Πρεβέζης, στο Γραφείο Εποικισμού και Αποκαταστάσεως Προσφύγων, όταν ήταν νομάρχης ο Γεώργιος Π. Γεωργιάδης.

Αυτά μας λέει η wikipedia και η διαίσθησή μου αποδεικνύεται σωστή -και πολύ την ευχαριστώ, για άλλη μια φορά. 

Όμως ψάχνοντας έπεσα και πάνω σε μια άλλη πληροφορία, που ίσως είναι απολύτως ενισχυτική της διαίσθησής μου ότι η "Πρέβεζα" είναι χτισμένη πάνω σε ένα είδος μαύρου λογοπαίγνιου του ποιητή: 

Μετά τη δυσμενή μετάθεση του στην Ηπειρωτική πόλη, όπου έφτασε ακτοπλοϊκά στις 18 Ιουνίου 1928, εργάστηκε στο Γραφείο Εποικισμού και Αποκαταστάσεως Προσφύγων, στο κτήριο Πάλιου, στην οδό Σπηλιάδου 10 και ως δικηγόρος της Νομαρχίας.....

Αυτά λέει εδώ και (υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι η οδός Σπηλιάδου λεγόταν και τότε οδός Σπηλιάδου -κανένας Πρεβεζάνος ας μας πει) καταλαβαίνεις: 

Δυσμενής μετάθεση στην οδό Σπηλιάδου, στη σπηλιά του Άδου, με νομάρχη τον ΓεωργιΆδη... Πως να μη σε πάρει από κάτω και να μην αρχίσεις τα λογοπαίγνια και τους συνειρμούς και πως να μην αρχίσεις τα θανατογεμή ποιήματα αν είσαι και ποιητής? 

Βέβαια η αλήθεια είναι πως ο Καρυωτάκης έχει πεθάνει και δεν είναι σε θέση να επιβεβαιώσει τους ισχυρισμούς της διαίσθησής μου, ωστόσο μου φαίνεται πως ναι, τα πράγματα είναι έτσι όπως τα εξέθεσα. 

Η Πρέβεζα του Καρυωτάκη στη λιγότερο γνωστή μελοποίησή της. Δήμος Μούτσης και Χρήστος Λεττονός.