Έχει άραγε σημασία αν ο Κύκλωπας Πολύφημος ήταν μονόφθαλμος?
Έχει άραγε σημασία αν πληροφορηθούμε πως ο Κύκλωπας Πολύφημος -παρά τα διαδιδόμενα περί μονοφθαλμίας του- είχε δυο μάτια?
Προφανώς όχι: Από μια τέτοια πληροφορία, ούτε καλύτεροι άνθρωποι θα γίνουμε, ούτε ψυχική ανάταση θα νιώσουμε, ούτε τίποτα.
Πρόσεξε όμως τι γίνεται αν το ίδιο ερώτημα τεθεί διαφορετικά, ήτοι:
Έχει άραγε σημασία το να μάθουμε πως ο Όμηρος πουθενά δεν λέει ότι ο Κύκλωπας Πολύφημος ήταν μονόφθαλμος?
Και έχει άραγε σημασία το να μάθουμε ότι ο Όμηρος μιλάει για "τα φρύδια" (πληθυντικός), υπονοώντας εμφανέστατα ότι ο Πολύφημος δεν είχε ένα μάτι αλλά δύο?
Εδώ η απάντηση αλλάζει:
Διότι βεβαιότατα το να πληροφορηθούμε πως ο Όμηρος ουδεμία ευθύνη έχει για τον τρόπο με τον οποίο τον παρενόησαν οι μεταγενέστεροι, είναι κάτι που θα μας ωφελήσει ποικίλως.
Πρώτα απ' όλα, θα μάθουμε το βασικό προσόν που οφείλει να έχει ένας αναγνώστης γενικώς (και όχι αποκλειστικά ο αναγνώστης του Ομήρου) :
Ήτοι, ο αναγνώστης ενός κειμένου οφείλει να κατανοεί αυτά που διαβάζει.
Να μην κατανοεί άλλα αντ' άλλων, επηρεασμένος από "όσα του έχουν μάθει", αλλά να έχει νου ανοιχτό και δεκτικό προς όσα έχει να του πει το κείμενο που διαβάζει.
Αυτά.
Τώρα, όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα το σχετικό με τον αριθμό των ματιών του Κύκλωπα Πολύφημου, υπάρχει ένα πλήρες και καλογραμμένο κείμενο στο filonoi.gr, ως εκ τούτου εγώ δεν έχω παρά να σε παραπέμψω -ω, αναγνώστα- στο σχετικό λινκ, προκειμένου να διαβάσεις τα καθέκαστα. Ευνόητο είναι πως συμφωνώ με τα εκεί γεγραμμένα, συμπεριλαμβανομένου και του μικρού διαλόγου στο τέλος -διάλογος που συντείνει στην πληρότητα της παρουσιάσεως του ζητήματος.
Ρασούλης, Α. Μικρούτσικος, Το Κυκλωπάκι
Έχει άραγε σημασία αν πληροφορηθούμε πως ο Κύκλωπας Πολύφημος -παρά τα διαδιδόμενα περί μονοφθαλμίας του- είχε δυο μάτια?
Προφανώς όχι: Από μια τέτοια πληροφορία, ούτε καλύτεροι άνθρωποι θα γίνουμε, ούτε ψυχική ανάταση θα νιώσουμε, ούτε τίποτα.
Πρόσεξε όμως τι γίνεται αν το ίδιο ερώτημα τεθεί διαφορετικά, ήτοι:
Έχει άραγε σημασία το να μάθουμε πως ο Όμηρος πουθενά δεν λέει ότι ο Κύκλωπας Πολύφημος ήταν μονόφθαλμος?
Και έχει άραγε σημασία το να μάθουμε ότι ο Όμηρος μιλάει για "τα φρύδια" (πληθυντικός), υπονοώντας εμφανέστατα ότι ο Πολύφημος δεν είχε ένα μάτι αλλά δύο?
Εδώ η απάντηση αλλάζει:
Διότι βεβαιότατα το να πληροφορηθούμε πως ο Όμηρος ουδεμία ευθύνη έχει για τον τρόπο με τον οποίο τον παρενόησαν οι μεταγενέστεροι, είναι κάτι που θα μας ωφελήσει ποικίλως.
Πρώτα απ' όλα, θα μάθουμε το βασικό προσόν που οφείλει να έχει ένας αναγνώστης γενικώς (και όχι αποκλειστικά ο αναγνώστης του Ομήρου) :
Ήτοι, ο αναγνώστης ενός κειμένου οφείλει να κατανοεί αυτά που διαβάζει.
Να μην κατανοεί άλλα αντ' άλλων, επηρεασμένος από "όσα του έχουν μάθει", αλλά να έχει νου ανοιχτό και δεκτικό προς όσα έχει να του πει το κείμενο που διαβάζει.
Αυτά.
Τώρα, όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα το σχετικό με τον αριθμό των ματιών του Κύκλωπα Πολύφημου, υπάρχει ένα πλήρες και καλογραμμένο κείμενο στο filonoi.gr, ως εκ τούτου εγώ δεν έχω παρά να σε παραπέμψω -ω, αναγνώστα- στο σχετικό λινκ, προκειμένου να διαβάσεις τα καθέκαστα. Ευνόητο είναι πως συμφωνώ με τα εκεί γεγραμμένα, συμπεριλαμβανομένου και του μικρού διαλόγου στο τέλος -διάλογος που συντείνει στην πληρότητα της παρουσιάσεως του ζητήματος.
Ρασούλης, Α. Μικρούτσικος, Το Κυκλωπάκι
Ωραίο και ενδιαφέρον. Ποτέ δεν πρέπει να θεωρείται πολυτέλεια η επισταμένη μελέτη των κειμένων και φυσικά απόλυτο δίκιο στο ότι πολλές φορές ενώ διαβάζουμε κάτι δεν καταλαβαίνουμε τι διαβάζουμε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑπο κεί και πέρα, ενώ όντως θα μπορούσε να υποστηριχτεί πως ο Όμηρος δεν δηλώνει ευθαρσώς πως οι Κύκλωπες είναι μονόφθαλμοι δύσκολα μπορούμε να καταλλήξουμε στο αντίθετο συμπέρασμα πως δηλαδή δεν ήταν. Και θα επιχειρηματολογήσω αφού έχουμε την πολυτέλεια :-)
1. Παρ' ότι λεπτολόγος στις περιγραφές τους η μη αναφορά κάποιου χαρακτηριστικού δεν σημαίνει απαραίτητα πως αυτό δεν υφίσταται. Μπορεί απλά να εννοείται ως πολύ γνωστό.
2. Αν ο Πολύφημος είχε δύο μάτια και τυφλώθηκε στο ένα δεν εξηγείται πως δεν έβλεπε τους Αχαιούς μετά. Αν πάλι τον τύφλωσαν και στα δύο δεν εξηγείται γιατί ο Όμηρος σίγουρα μιλάει για ένα μάτι.
3. Σύγχρονος του Ομήρου είναι και ο Ησίοδος ο οποίος όχι μόνο αναφέρει ρητώς το περί ενός ματιού στους αρχικούς Κύκλωπες (το μυθικό πρότυπο;) αλλά ετυμολογεί και το όνομα τους από αυτό το γεγονός. Οπότε δεν μπορούμε να συμπεράνουμε πως οι ύστεροι συγγραφείς τερατολόγησαν αλλοιώνοντας την μορφή των Κυκλώπων.
γείνατο δ᾽ αὖ Κύκλωπας ὑπέρβιον ἦτορ ἔχοντας,
140 Βρόντην τε Στερόπην τε καὶ Ἄργην ὀβριμόθυμον,
οἳ Ζηνὶ βροντήν τε δόσαν τεῦξάν τε κεραυνόν.
οἳ δή τοι τὰ μὲν ἄλλα θεοῖς ἐναλίγκιοι ἦσαν,
μοῦνος δ᾽ ὀφθαλμὸς μέσσῳ ἐνέκειτο μετώπῳ.
Κύκλωπες δ᾽ ὄνομ᾽ ἦσαν ἐπώνυμον, οὕνεκ᾽ ἄρα σφέων
145 κυκλοτερὴς ὀφθαλμὸς ἕεις ἐνέκειτο μετώπῳ:
ἰσχὺς δ᾽ ἠδὲ βίη καὶ μηχαναὶ ἦσαν ἐπ᾽ ἔργοις.
4. Αυτό και αν είναι πολυτέλεια :-)
Ναι μεν φιλόγος δεν είμαι αλλά επειδή ψι λιάστηκα πως το επιχείρημα περί φρυδιών και βλεφάρων δεν στέκει καθώς ο ενικός μπορεί να δηλώνει την μια τρίχα (των φρυδιών, βλεφαρίδων) ο πληθυντικός το σύνολο έψαξα τα φρύδια στον Περσέα.
Η λέξη λοιπόν συναντάτε νομίζω συνέχεια στον πληθυντικό και ουχί στον ενικό και στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια και γενικότερα.
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/searchresults?q=o)fru/s&target=greek&doc=Perseus:text:1999.01.0133&expand=lemma&sort=docorder
Το λέει και ο Liddell εξάλλου
ὀφρύς
I. [select] the brow, eyebrow, Lat. supercilium, mostly in pl., the brows, Hom.; ἐπ᾽ ὀφρύσι νεῦσε Κρονίων, i. e. ἐπένευσε ὀφρύσι, nodded assent, Il.; ἀνὰ δ᾽ ὀφρύσι νεῦσεν ἑκάστῳ made a sign not to do, Od.: used in phrases to denote grief, scorn, pride, τὰς ὀφρῦς ἀνασπᾶν Ar.; ὀφρῦς ἐπαίρειν Eur., etc.; τὰς ὀφρῦς συνάγειν to knit the brows, frown, Ar.:—on the other hand, καταβάλλειν, λύειν, μεθιέναι τὰς ὀφρῦς to let down or unknit the brow, Eur.
Χρήστο, μιας και συνεχίζουμε να έχουμε την πολυτέλεια, ας το τετρατριχοτομήσουμε
ΑπάντησηΔιαγραφή(LOL).
Κοίτα, η λέξη οφρύς όντως συναντάται συνηθως στον πληθυντικό, αλλά όχι επειδή ο ενικός της είναι η μια τρίχα. Απλά (δες και τα παραδείγματα που αναφέρει το λεξικό) η έννοιά της είναι αυτό που λέμε σήμερα ότι κάποιος "σούφρωσε τα φρύδια". Προφανώς για λόγους φυσιολογίας του προσώπου, δεν είναι δυνατόν κάποιος να σουφρώσει μόνο το ένα φρύδι του -δοκίμασέ το.
Από την άλλη, οι Κύκλωπες του Ησιόδου έχουν εντελώς άλλα χαρακτηριστικά (θεοίς εναλίγκιοι = έμοιαζαν με θεούς, χώρια που ήταν και κάτι σαν επιστήμονες).
Και, σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαν να ονομαστούν "άνθρωποι" ή "άνδρες".
Ενώ οι Κύκλωπες του Ομήρου όχι μόνο ονομάζονται άνθρωποι και άνδρες, αλλά και τι άντρες!!! είναι μονόχνωτοι, αντικοινωνικοί, απολίτιστοι, πρωτόγονοι, ο ορισμός του βάρβαρου λαού.
Και το μεγαλοφυές που έχει κάνει ο Όμηρος, είναι που μας τους έχει παρουσιάσει ήδη 3-4 ραψωδίες πριν φτάσει στον Πολύφημο:
Κι η Αθηνά ξεκίνησε στη χώρα τών Φαιάκων,
που πρώτα στην απλόχωρη Υπέρεια κατοικούσαν,
παράδιπλα στους Κύκλωπες, ανθρώπους αλαζόνες,
που όντας περίσσια δυνατοί πολλά κακά τους φτιάναν.
Κι ο θεόμορφος Ναυσίθοος τους πήρε στη Σκερία,
κι από άντρες σιταρόθρεφτους μακριά συμμάζωξέ τους,
σε πόλη τους τοιχόκλεισε, τους έχτισ' εκεί σπίτια,
τους έστησε ναούς θεών, και μοίρασε τη γής τους.
Και σαν τον πήρε ο θάνατος στον Άδη, τότ' ο Αλκίνος
βασίλεψε...
Οπότε, και σε αυτό το σημείο είχε άλλη μια θαυμάσια ευκαιρία να διευκρινίσει ότι πριν από 1-2 γενιές οι Φαίακες ζούσαν απέναντι από τους μονόφθαλμους τερατώδεις Κύκλωπες ή τους Κύκλωπες που ανάμεσά τους υπήρχε ένας τερατώδης μονόφθαλμος ή κάτι τέτοιο, ώστε ο ακροατής να μπαίνει σιγά-σιγά στο παιχνίδι. Αλλά δεν το έκανε.
Ίσως επειδή οι δικοί του Κύκλωπες είναι λιγότερο μυθολογικά όντα από εκείνους του Ησιόδου:
Ο Στράβων αναφέρει ότι οι Κύκλωπες ήρθανε από τη Λυκία και φτιάξανε τείχη και άλλες κατασκευές στην Τίρυνθα και στις Μυκήνες, γνωστές ως Κυκλώπεια Τείχη.
Βέβαια, είναι λογικό αυτό που λες: Αν ο Πολύφημος είχε δύο μάτια και τυφλώθηκε στο ένα δεν εξηγείται πως δεν έβλεπε τους Αχαιούς μετά. Αν πάλι τον τύφλωσαν και στα δύο δεν εξηγείται γιατί ο Όμηρος σίγουρα μιλάει για ένα μάτι.
Όμως η Φιλονόη έχει γράψει μια ενδιαφέρουσα σχετική εμπειρία της:
Τὴν περίοδον ποὺ ξεκίνησα νὰ μελετῶ Ὅμηρο, ὄχι ἀπὸ τὴν ἀπόδοσιν τοῦ Δούκα, ἀλλὰ ἀπο τοῦ Καζαντζάκη τὴν μετάφρασιν κι ἐγώ, ἔπαθα στὸ ἕνα ΜΟΝΟΝ μάτι (ἀρχικῶς) μίαν ἐπιπεφυκίτιδα ἀρκετὰ σοβαρή. Ἀλλὰ στραβώθηκα κι ἀπὸ τὰ δύο. Τὸ μὲν ἀσθενὲς δὲν ἄνοιγε διόλου, τὸ δὲ ὑγιές ἄνοιγε μετὰ μεγάλης δυσκολίας καὶ μὲ πάρα πολλὰ δάκρυα καὶ πόνο!!! Πῆγα σὲ ὀφθαλμίατρο καὶ μοῦ ἐξήγησε πὼς ἦταν φυσικότατον κάτι τέτοιο διότι τὸ ἕνα νεῦρον ἐπηρέαζε ἄμεσα τὸ ἄλλο. (Δὲν εἶμαι ἰατρός, τὸ ἔχουμε ξαναπεῖ! Ἀλλὰ δὲν μοῦ εἶναι δύσκολο νὰ καταλάβω τοὺς λόγους!)
Αυτό λέει, κι εγώ λέω φαντάσου σε κάποιον να έχουνε μπήξει έναν πυρωμένο πάσσαλο στο ένα του μάτι, τι πρόκειται να πάθει το νεύρο του άλλου ματιού...
Βεβαίως οι ιατρικές μου γνώσεις είναι τελείως για τα μπάζα, αλλά μου φαίνεται λογικό το ένα μάτι να επηρεάζει το άλλο: Δίπλα είναι.
Πάντως ένα είναι βέβαιο:
Ο Όμηρος δεν μιλάει για μονόφθαλμο ή μονόφθαλμους. Το αν αυτό το κάνει επειδή το ακροατήριό του ήδη γνωρίζει πως οι Κύκλωπες είναι μονόφθαλμοι?
Εγώ λέω πως όχι.