Πρώτη Δεκεμβρίου σήμερα και καλό μήνα να έχουμε, και λέω με αφορμή την ευχή "καλό μήνα" να περάσω κατευθείαν στο ψητό γυρνώντας το νου πίσω, στους αρχαίους ημών προγόνους και στους μήνες των αρχαίων ημών προγόνων.
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ρουτίνες που συνέβαιναν στην αρχαία Ελλάδα ήταν η εξής:
Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, ως γνωστόν, είχαν σεληνιακούς μήνες. Ο μήνας άρχιζε με τη νέα σελήνη.
Εξ ου και η λέξη "μήνας" προκύπτει από τη λέξη "μήνη", η οποία λέξη "μήνη", η οποία εν πολλοίς σημαίνει απλώς "σελήνη", και ιδιαίτερα "σελήνη τις πρώτες και τις τελευταίες μέρες του σεληνιακού κύκλου", όπου η σελήνη φαίνεται ως "μηνίσκος".
Εξ ου και ο σωζόμενος ορφικός ύμνος προς τη Σελήνη θα μπορούσε να ονομαστεί και ύμνος προς τη Μήνη εφόσον ξεκινά κάπως έτσι:
Η επιστήμη έχει αποφανθεί οριστικά πως: Μια έκλειψη ηλίου μπορεί να συμβεί μόνο κατά τη διάρκεια της νέας σελήνης (και αντίστροφα: μια έκλειψη σελήνης μπορεί να συμβεί μόνο κατά τη διάρκεια της πανσελήνου).
Ωραία.
Επομένως, στην αρχαία Ελλάδα, οι εκλείψεις ηλίου συνέβαιναν αποκλειστικά και μόνο την πρώτη ημέρα κάθε μήνα, εφόσον η πρώτη ημέρα κάθε μήνα συνέπιπτε με τη νέα σελήνη.
"Εύχομαι να έχουμε έναν ευτυχισμένο μήνα" έλεγε ο ένας,
"Πλάκα μας κάνεις? Εδώ χάθηκε ο ήλιος!" απαντούσε ο άλλος.
Ωραία.
Επομένως, εφόσον η πρωτομηνιά κάθε μήνα συνέπιπτε με τη νέα σελήνη, ευνόητο είναι πως και η πρωτοχρονιά κάθε χρόνου, αναποφεύκτως και αναποδράστως, συνέπιπτε κι αυτή με τη νέα σελήνη.
Και, εφόσον μια έκλειψη ηλίου μπορούσε να συμβεί μόνο την πρωτομηνιά κάποιου μήνα, ευνόητο είναι πως θα υπήρχαν πρωτοχρονιές κατά τις οποίες το έτος ξεκίναγε την πορεία του με μια εντυπωσιακή έκλειψη ηλίου.
"Ευτυχές το νέον έτος" έλεγε ο ένας,
"Μαύρο το βλέπω... Ακόμα κι ο ήλιος χάθηκε" απαντούσε ο άλλος.
Ωραία.
Το πότε ξεκινούσε το νέο έτος στην αρχαία Ελλάδα, παίζεται. Κι αυτό συμβαίνει επειδή η αρχαία Ελλάδα δεν ήταν κάτι ενιαίο. Σε άλλες πόλεις ξεκινούσε με τη νέα σελήνη που συνέβαινε μετά το θερινό ηλιοστάσιο, αλλού με τη νέα σελήνη που συνέβαινε μετά την εαρινή ισημερία, αλλού άρχιζε με τη νέα σελήνη μετά την φθινοπωρινή ισημερία, αλλού άρχιζε με τη νέα σελήνη μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Ωραία.
Ειδικά σε αυτή την τελευταία περίπτωση, θα υπήρχαν μερικές σπάνιες φορές όπου θα συνέβαινε το εξής αξιοπρόσεκτο: Ούτως ή άλλως η μέρα του χειμερινού ηλιοστασίου είναι η μικρότερη μέρα -και η μεγαλύτερη νύχτα- του χρόνου. Φαντάσου λοιπόν να συμβαίνει νέα σελήνη και έκλειψη ηλίου ακριβώς εκείνη τη μέρα -και μάλιστα τα ξημερώματα εκείνης της μέρας... Μιλάμε, ο χρόνος θα μπαίνει εντυπωσιακά: Θα περιμένουν να ξημερώσει προκειμένου να γιορτάσουν την πρωτοχρονιά και δε θα λέει να ξημερώσει! Τρομακτικό, ε?
Αλλά ας γυρίσουμε στα δικά μας τα ομηρικά.
Σε κάθε μεγάλο ποιητικό έργο (κι αν δεν είναι τα ομηρικά έπη ΜΕΓΑΛΑ ποιητικά έργα, τι να λέμε...), υπάρχουν οι πρωταγωνιστές (ο Οδυσσέας για παράδειγμα) αλλά υπάρχουν και οι κομπάρσοι: οι χαρακτήρες που έχουν απλώς ένα μικρό ρολάκι μέσα στο έπος.
Όμως, όσο μικρός κι αν είναι ο ρόλος τους, ΠΑΝΤΟΤΕ η παρουσία τους εξυπηρετεί κάποιο σκοπό.
Εν προκειμένω, στην Οδύσσεια υπάρχει ένας κομπάρσος που λέγεται Θεοκλύμενος.
Ο Όμηρος μας τον συστήνει εκθέτοντάς μας αναλυτικά τη γενεαλογία του στη ραψωδία ο:220-280 περίπου, δηλ. ο Όμηρος αφιερώνει 60 ολόκληρους στίχους στο να μας εκθέσει τη γενεαλογία του.
Κύριος σκοπός της τόσο μακροσκελούς παρουσίασης της γενεαλογίας του Θεοκλύμενου, είναι το να πειστούμε ότι ο Θεοκλύμενος ήταν μάντης από γένος που κατείχε το μαντικό χάρισμα: Απόγονος του Μελάμποδα και του Αμφιάραου ήταν. Δεν ήταν παίξε-γέλασε. Ήταν μάντης από γένος μάντεων.
Κι επειδή ήταν καταδιωγμένος, προσπέφτει στον Τηλέμαχο εκλιπαρώντας τον να πάνε μαζί στην Ιθάκη. Έτσι κι έγινε: Ο Τηλέμαχος τον πήρε μαζί του στην Ιθάκη.
Ωραία.
Και σε τι εξυπηρετεί τον Όμηρο η παρουσία του Θεοκλύμενου στην Ιθάκη?
Εδώ είναι το μεγαλείο του κομπάρσου:
Ο Θεοκλύμενος, ο μάντης, πάει στην Ιθάκη ουσιαστικά για να πει τα εξής λόγια προς τους μνηστήρες:
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ρουτίνες που συνέβαιναν στην αρχαία Ελλάδα ήταν η εξής:
Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, ως γνωστόν, είχαν σεληνιακούς μήνες. Ο μήνας άρχιζε με τη νέα σελήνη.
Εξ ου και η λέξη "μήνας" προκύπτει από τη λέξη "μήνη", η οποία λέξη "μήνη", η οποία εν πολλοίς σημαίνει απλώς "σελήνη", και ιδιαίτερα "σελήνη τις πρώτες και τις τελευταίες μέρες του σεληνιακού κύκλου", όπου η σελήνη φαίνεται ως "μηνίσκος".
Εξ ου και ο σωζόμενος ορφικός ύμνος προς τη Σελήνη θα μπορούσε να ονομαστεί και ύμνος προς τη Μήνη εφόσον ξεκινά κάπως έτσι:
Κλῦθι, θεὰ βασίλεια, φαεσφόρε, δῖα Σελήνη,
ταυρόκερως Μήνη, νυκτιδρόμε, ἠεροφοῖτι,
ἐννυχία, δαιδοῦχε, κόρη, εὐάστερε, Μήνη,
αὐξομένη καὶ λειπομένη, θῆλύς τε καὶ ἄρσην,
αὐγάστειρα, φίλιππε, χρόνου μῆτερ...
Ωραία.
Η επιστήμη έχει αποφανθεί οριστικά πως: Μια έκλειψη ηλίου μπορεί να συμβεί μόνο κατά τη διάρκεια της νέας σελήνης (και αντίστροφα: μια έκλειψη σελήνης μπορεί να συμβεί μόνο κατά τη διάρκεια της πανσελήνου).
Ωραία.
Επομένως, στην αρχαία Ελλάδα, οι εκλείψεις ηλίου συνέβαιναν αποκλειστικά και μόνο την πρώτη ημέρα κάθε μήνα, εφόσον η πρώτη ημέρα κάθε μήνα συνέπιπτε με τη νέα σελήνη.
"Εύχομαι να έχουμε έναν ευτυχισμένο μήνα" έλεγε ο ένας,
"Πλάκα μας κάνεις? Εδώ χάθηκε ο ήλιος!" απαντούσε ο άλλος.
Ωραία.
Επομένως, εφόσον η πρωτομηνιά κάθε μήνα συνέπιπτε με τη νέα σελήνη, ευνόητο είναι πως και η πρωτοχρονιά κάθε χρόνου, αναποφεύκτως και αναποδράστως, συνέπιπτε κι αυτή με τη νέα σελήνη.
Και, εφόσον μια έκλειψη ηλίου μπορούσε να συμβεί μόνο την πρωτομηνιά κάποιου μήνα, ευνόητο είναι πως θα υπήρχαν πρωτοχρονιές κατά τις οποίες το έτος ξεκίναγε την πορεία του με μια εντυπωσιακή έκλειψη ηλίου.
"Ευτυχές το νέον έτος" έλεγε ο ένας,
"Μαύρο το βλέπω... Ακόμα κι ο ήλιος χάθηκε" απαντούσε ο άλλος.
Ωραία.
Το πότε ξεκινούσε το νέο έτος στην αρχαία Ελλάδα, παίζεται. Κι αυτό συμβαίνει επειδή η αρχαία Ελλάδα δεν ήταν κάτι ενιαίο. Σε άλλες πόλεις ξεκινούσε με τη νέα σελήνη που συνέβαινε μετά το θερινό ηλιοστάσιο, αλλού με τη νέα σελήνη που συνέβαινε μετά την εαρινή ισημερία, αλλού άρχιζε με τη νέα σελήνη μετά την φθινοπωρινή ισημερία, αλλού άρχιζε με τη νέα σελήνη μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Ωραία.
Ειδικά σε αυτή την τελευταία περίπτωση, θα υπήρχαν μερικές σπάνιες φορές όπου θα συνέβαινε το εξής αξιοπρόσεκτο: Ούτως ή άλλως η μέρα του χειμερινού ηλιοστασίου είναι η μικρότερη μέρα -και η μεγαλύτερη νύχτα- του χρόνου. Φαντάσου λοιπόν να συμβαίνει νέα σελήνη και έκλειψη ηλίου ακριβώς εκείνη τη μέρα -και μάλιστα τα ξημερώματα εκείνης της μέρας... Μιλάμε, ο χρόνος θα μπαίνει εντυπωσιακά: Θα περιμένουν να ξημερώσει προκειμένου να γιορτάσουν την πρωτοχρονιά και δε θα λέει να ξημερώσει! Τρομακτικό, ε?
Αλλά ας γυρίσουμε στα δικά μας τα ομηρικά.
Σε κάθε μεγάλο ποιητικό έργο (κι αν δεν είναι τα ομηρικά έπη ΜΕΓΑΛΑ ποιητικά έργα, τι να λέμε...), υπάρχουν οι πρωταγωνιστές (ο Οδυσσέας για παράδειγμα) αλλά υπάρχουν και οι κομπάρσοι: οι χαρακτήρες που έχουν απλώς ένα μικρό ρολάκι μέσα στο έπος.
Όμως, όσο μικρός κι αν είναι ο ρόλος τους, ΠΑΝΤΟΤΕ η παρουσία τους εξυπηρετεί κάποιο σκοπό.
Εν προκειμένω, στην Οδύσσεια υπάρχει ένας κομπάρσος που λέγεται Θεοκλύμενος.
Ο Όμηρος μας τον συστήνει εκθέτοντάς μας αναλυτικά τη γενεαλογία του στη ραψωδία ο:220-280 περίπου, δηλ. ο Όμηρος αφιερώνει 60 ολόκληρους στίχους στο να μας εκθέσει τη γενεαλογία του.
Κύριος σκοπός της τόσο μακροσκελούς παρουσίασης της γενεαλογίας του Θεοκλύμενου, είναι το να πειστούμε ότι ο Θεοκλύμενος ήταν μάντης από γένος που κατείχε το μαντικό χάρισμα: Απόγονος του Μελάμποδα και του Αμφιάραου ήταν. Δεν ήταν παίξε-γέλασε. Ήταν μάντης από γένος μάντεων.
Κι επειδή ήταν καταδιωγμένος, προσπέφτει στον Τηλέμαχο εκλιπαρώντας τον να πάνε μαζί στην Ιθάκη. Έτσι κι έγινε: Ο Τηλέμαχος τον πήρε μαζί του στην Ιθάκη.
Ωραία.
Και σε τι εξυπηρετεί τον Όμηρο η παρουσία του Θεοκλύμενου στην Ιθάκη?
Εδώ είναι το μεγαλείο του κομπάρσου:
Ο Θεοκλύμενος, ο μάντης, πάει στην Ιθάκη ουσιαστικά για να πει τα εξής λόγια προς τους μνηστήρες:
ἆ δειλοί, τί κακὸν τόδε πάσχετε; νυκτὶ μὲν ὑμέων
εἰλύαται κεφαλαί τε πρόσωπά τε νέρθε τε γοῦνα.
οἰμωγὴ δὲ δέδηε, δεδάκρυνται δὲ παρειαί,
αἵματι δ᾽ ἐρράδαται τοῖχοι καλαί τε μεσόδμαι·
εἰδώλων δὲ πλέον πρόθυρον, πλείη δὲ καὶ αὐλή,
ἱεμένων Ἔρεβόσδε ὑπὸ ζόφον· ἠέλιος δὲ
οὐρανοῦ ἐξαπόλωλε, κακὴ δ᾽ ἐπιδέδρομεν ἀχλύς.
που σε απλά ελληνικά σημαίνει:
Άχ, τι μεγάλο, ω δύστυχοι, κακό μαθές σάς βρίσκει.
Νύχτα σάς ζώνει κεφαλή και πρόσωπο και γόνα·
άναψ' ο θρήνος, βρέχουνται τα μάγουλα με δάκρυα,
κι οι τοίχοι μ' αίμα βρέχουνται και τα ώρια μεσοδόκια·
γέμισαν πρόθυρα κι αυλές με ίσκιους νεκρών που τρέχουν
μέσα στα σκότη, στο Έρεβος· και χάθηκε στα ουράνια
ο ήλιος και γύρω απλώθηκε στον κόσμο μαύρη αντάρα.
Άνθρωποι σοβαρότεροι από εμένα, υποψιάζονται σοβαρά -σε βαθμό βεβαιότητας- ότι με τα λόγια αυτά ο Θεοκλύμενος προαναγγέλλει μια έκλειψη ηλίου.
Αυτός είναι ουσιαστικά ο ρόλος του: μικρός και ζουμερός. Επιστρατεύεται η μαντική του ιδιότητα (προφανώς ελλείψει έγκυρων αστρονόμων εκείνη την εποχή) προκειμένου να προαναγγελθεί -κι έτσι να υπογραμμιστεί- η επερχόμενη έκλειψη ηλίου.
Αμέσως μόλις πει αυτά τα λόγια ο Θεοκλύμενος αποσύρεται, προκειμένου να υπογραμμιστεί ΚΑΙ με αυτό τον τρόπο ότι ο ρόλος του στο έπος ήταν συγκεκριμένος και ολοκληρώθηκε.
Ωραία.
Και με ποιόν τρόπο περιγράφει την έκλειψη ο Όμηρος?
Υποψιάζομαι πως την περιγράφει με τους εξής στίχους:
καί νύ κ᾽ ὀδυρομένοισι φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς,
εἰ μὴ ἄρ᾽ ἄλλ᾽ ἐνόησε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη.
νύκτα μὲν ἐν περάτῃ δολιχὴν σχέθεν, Ἠῶ δ᾽ αὖτε
ῥύσατ᾽ ἐπ᾽ Ὠκεανῷ χρυσόθρονον, οὐδ᾽ ἔα ἵππους
ζεύγνυσθ᾽ ὠκύποδας, φάος ἀνθρώποισι φέροντας,
Λάμπον καὶ Φαέθονθ᾽, οἵ τ᾽ Ἠῶ πῶλοι ἄγουσι.
που σε απλά ελληνικά πάει να πει:
κι η ροδοδάχτυλη αυγή θα τους έβρισκε να κλαίνε
αν δεν σκεφτόταν κάτι άλλο η γλαυκώπις Αθηνά:
Κράτησε (σχέθεν) την ούτως ή άλλως μεγάλη (δολιχήν) νύχτα,
απαγορεύοντάς της να βυθιστεί στα πέρατα του κόσμου (εν περάτη)
(η νύχτα βυθίζεται και η μέρα ανατέλλει, οκέϋ?)
όπως και τη χρυσόθρονη αυγή (Ηώ) την κράτησε μακρυά στον Ωκεανό
και δεν της επέτρεψε να ζέψει τα γοργοπόδαρα άλογά της
τον Λάμπρο και τον Φωτεινό, τα δύο άλογα
που ανεβάζουν στην ανατολή την Ηώ φέρνοντας φως στον κόσμο.
Κάπως έτσι έγιναν τα πράγματα εκείνη τη νύχτα, καλέ μου αναγνώστη.
Τώρα βέβαια εσύ δικαιούσαι να μου πεις ότι ο Όμηρος δεν ξέρει την τύφλα του εφόσον πιστεύει πως την Ηώ-Αυγή τη φέρνουν στον κόσμο δύο άλογα... Ως εκ τούτου, σιγά μη μιλάει για έκλειψη. Σε βλέπω να μονολογείς ότι "για άλογα μιλάει, είναι προφανές".
Ε, δεν θα προσπαθήσω να σε πείσω, άλλωστε για ποιό λόγο να σε πείσω? Σάματις έχεις άδικο στο ότι η επιστήμη εκείνη την εποχή δεν ήταν και πολύ προχωρημένη?
Ενώ αντίθετα, σήμερα, σε γενικές γραμμές, με τα τεχνικά μέσα και τη γνώση που έχουμε στη διάθεσή μας, μπορούμε να υπολογίσουμε ποιές εκλείψεις έχουν γίνει στο παρελθόν, πράγμα που αποδεικνύει πως η επιστήμη έχει προχωρήσει επί των ημερών μας. Και είμαι βέβαιος πως όλη αυτή η γνώση δεν θα πάει χαμένη.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Mi-la-re,
mi-la-re-si