ΔΩΡΕΑΝ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
("Ελληνική αγωγή" α-λα prkls
-άλλο ένα άχρηστον μακροσκελές ανιαρό κείμενο για μελλοντική χρήση)

Κι εκεί που πίναμε μπιρόνια εν τω καφενείω, τέθηκε επί τάπητος (τι επί τάπητος δηλαδή... στο τραπέζι τέθηκε) το ερώτημα:
"Τι σημαίνει η λέξη "κάλπη"?
Άρχισαν τα λογοπαίγνια περί σχέσεως μεταξύ των λέξεων "κάλπη", "καλπασμός" και "κάλπικος", πράγμα που οδήγησε τη συζήτηση στις έγκυρες -ή στις κάλπικες- δημοσκοπήσεις -που παλαιότερα τις έλεγαν "γκάλοπ". Κι επειδή η κουβέντα πήγε να γίνει ρώσικη σαλάτα, αποφασισμένος να την κάνω greek salad έλαβα τον λόγο και είπα:

Η κάλπη είναι μια αρχαιότατη λέξη, γνήσια ελληνική.
Ουδέποτε όμως σήμαινε αυτό που εννοούμε σήμερα.
Είχε δύο νοήματα:
Στο βασικό της νόημα, σήμαινε απλώς "στάμνα". Κεραμικό αγγείο για μεταφορά και αποθήκευση νερού, ας πούμε.
Το κεραμικό δοχείο που όταν είναι άδειο το χτυπάς και κάνει "κάλπ-καλπ".
Κάπως έτσι.
Σε μερικές περιπτώσεις (που σίγουρα θυμίζουν περισσότερο τις εκλογές στη σημερινή αντιπροσωπευτική δημοκρατία), η εν λόγω στάμνα -η "κάλπη" δηλαδή- εχρησιμοποιείτο και ως τεφροδόχος: Μέσα της έβαζαν τη στάχτη του προσφιλούς νεκρού -στις μέρες μας αυτή η συνήθεια συνεχίζεται όσον αφορά την τέφρα των λαϊκών κατακτήσεων, ενδεχομένως: Οι λαϊκές κατακτήσεις ενταφιάζονται στην κάλπη.

(Ενδεχομένως από αυτή την αρχαία έννοια της "κάλπης"-τεφροδόχου, εμπνεύστηκε ο ποιητής τους στίχους:
Λευκό μου σεντονάκι, λάμπα μου τρελλή,
κόκκινο αυγό ή καρναβάλια,
μέσα από την κάλπη τη στατιστική
μας κοιτάει ο Χάρος και του τρέχουνε τα σάλια... )

Ωστόσο, μια άλλη έννοια της λέξης "κάλπη" χρησιμοποιήθηκε για ένα φεγγάρι στην Ολυμπία, σαν αγώνισμα των Ολυμπιακών αγώνων:
Το αγώνισμα της "κάλπης", ήταν μάλλον παράξενο: Οι αναβάτες καβάλαγαν φοράδες και ξερωγώ έτρεχαν κάνοντας κάτι μυστήρια κόλπα-καλπασμούς, ενώ στην τελική ευθεία ξεπέζευαν και έτρεχαν πεζοί κρατώντας το άλογο από το χαλινάρι.
Οι Ηλείοι -που όπως και να το κάνουμε ήταν οι βασικοί διοργανωτές των αγώνων- δε γούσταραν κάλπες και τέτοια καραγκιοζιλίκια, και σύντομα το αγώνισμα της "κάλπης" καταργήθηκε από τη λίστα των ολυμπιακών αγωνισμάτων -και να 'ναι καλά ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας που το αναφέρει και το περιγράφει, γιατί αλλιώς θα αγνοούσαμε την ύπαρξη του εν λόγω ολυμπιακού αγωνίσματος.

(Εντάξει, η φράση "να'ναι καλά ο Παυσανίας" είναι άτοπη, εφόσον ο άνθρωπος έχει πεθάνει πριν 2.000 χρόνια... αλλά οκέϋ, λέμε τώρα).

Παίζεται αν το αγώνισμα της κάλπης έδωσε το όνομά του στον "καλπασμό" ή αν ο καλπασμός έδωσε το όνομά του στην κάλπη. Πάντως, φαίνεται ότι για τους αρχαίους ο "καλπασμός" δεν είχε να κάνει αποκλειστικά με άλογα, αλλά σήμαινε γενικά το "τρέχειν αβρώς", το γρήγορο και όμορφο τρέξιμο δηλαδή, ας πούμε.
Αν οι αρχαίοι ζούσαν σήμερα, δεν θα έλεγαν "η κούρσα προς τις κάλπες" αλλά "ο καλπασμός προς τις κάλπες" -και ίσως επειδή ήταν έξυπνοι άνθρωποι, θα εννοούσαν -ίσως- ότι μετά τις κάλπες, όποιος κι αν βγει, θα έχει πάρει φόρα για να μας τρέξει, ή ότι μετά τις εκλογές απλώς θα τρέχουμε και δε θα φτάνουμε, μέχρι τις επόμενες κάλπες κλπ κλπ.

Στην περιοχή του Βύρωνα, κάποιοι έξυπνοι και εφευρετικοί άνθρωποι έχουν κολλήσει στην εξωτερική πλευρά αρκετών κάδων απορριμμάτων (ιδίως των μικρών, αυτών που είναι για να πετάμε τα χαρτάκια από τις σοκολάτες), ένα καλαίσθητο και ευμεγέθες αυτοκόλλητο με τη λέξη "ΚΑΛΠΗ". Προφανώς εννοούν ότι το περιεχόμενο της καθ' ημάς κάλπης είναι για τα σκουπίδια -ή ότι το περιεχόμενο του κάδου είναι ισάξιο του περιεχομένου μιας κάλπης.
Δεν ξέρω αν έχουν δίκιο -δεν κρίνω ιδεολογικές απόψεις- πάντως είναι σίγουρο ότι οι αρχαίοι, το κουτί (το δοχείο, μαθές) μέσα στο οποίο έριχναν τις ψήφους, το ονόμαζαν "Κάδο" -και υποκοριστικά "καδίσκο".
Όπως λέμε σήμερα "κάδος απορριμμάτων" ένα πράμα, μόνο που τότε ήταν κάδος για ψήφους και ήταν μεταλλικός ο κάδος. Συνήθως λεγόταν "καδίσκος", υποκοριστικό να πούμε.
"...βούλομαι γε πάλαι μεθ' υμών ελθών επί τους καδίσκους κακόν τι ποιήσαι..."
βάζει τον δικομανή Φιλοκλέωνα να λέει ο Αριστοφάνης -ο τρισμέγιστος και πάντα επίκαιρος- στο έργο "Σφήκες" θαρρώ.

Βέβαια, ο κάδος-καδίσκος εχρησιμοποιείτο κυρίως για να ρίχνουν τις ψήφους τους οι δικαστές -διότι τα έχουμε ξαναπεί αυτά, αδερφέ: Ενθυμού τα λόγια του σοφού Αριστοτέλη -του αρχαίου, ντε!- που μας εξήγησε άπαξ και διαπαντός ότι "το να υπάρχουν σε ένα πολίτευμα εκλογές είναι ολιγαρχικό υπόλειμμα, ενώ το να εκλέγονται με κλήρωση "αι αρχαί", είναι η ουσία της δημοκρατίας".
Να, αν δε με πιστεύεις, κι αν θες να εμβαθύνεις στα λόγια του σοφού Αριστοτέλους, ξαναδιάβασε ένα προηγούμενο σχετικό μου ποστ.

Κάδος (ή υποκοριστικά "καδίσκος") λεγόταν λοιπόν η κάλπη των αρχαίων, και δεν ξέρω αν είναι συμπτωματικό, πάντως οι Βυρωνιώτες με τ' αυτοκόλλητα δεν έχουν και μεγάλο άδικο -ιστορικά, συνειρμικά και αρχαιοελληνιστί μιλώντας.
(Μη σου πω ότι το αθάνατο ελληνικό dna τους οδήγησε στην επιλογή τους).

Όταν είχα πρωτοασχοληθεί με τον ιππόδρομο, ήταν η εποχή όπου ακόμα οι "δημοσκοπήσεις" και οι "σφυγμομετρήσεις" λεγόντουσαν απλώς "γκάλοπ". Και είχα πολύ γελάσει διαπιστώνοντας ότι ένα βασικό κριτήριο για τις παικτικές και στοιχηματικές επιλογές των αλογομούρηδων, αποτελούσαν τα "γκάλοπ των αλόγων".
(Αγγλιστί, ο "καλπασμός του αλόγου" λέγεται gallop -Αλλά νομίζω πως υπήρξε κι ένας ξερωγώ αγγλοσάξωνας τυπάκος που είχε το επώνυμο Gallop και θεωρείται ο πατέρας των δημοσκοπήσεων, αι οποίαι προς τιμήν του λέγονται και γκάλοπ).

Πάντως, όταν στον ιππόδρομο μιλούσαν για "γκάλοπ των αλόγων", δεν εννοούσαν δημοσκοπήσεις, όχι ακριβώς, τουλάχιστον.
Απλά τους άρεσε η λέξη, επειδή ηχητικά θυμίζει τη λέξη "κάλπη" (του ομώνυμου αρχαίου αγωνίσματος) και τη λέξη "καλπασμός" -που εις τας ημέρας μας έχει ταυτιστεί με τα αλόγατα.
Όταν οι αλογομούρηδες μιλούσαν για γκάλοπ, επρόκειτο για κάτι σαν την τελική δοκιμή που έκαναν τα άλογα στις προπονήσεις τους: Αν ένα άλογο είχε τρέξει σε γκάλοπ (ήτοι καλπάζοντας) τα 800 μέτρα σε 49 δευτερόλεπτα, ας πούμε, μάζευε πάνω του το 50% του τζόγου, διότι ήταν σε φόρμα. Αντίθετα, αν ένα άλογο είχε τρέξει γκάλοπ τα 800 μέτρα σε 52 δευτερόλεπτα, εθεωρείτο αουτσάϊντερ, θεωρούμενο πιο αργό και πιο ντεφορμέ.

Κάτι σαν τα εκλογικά γκάλοπ, ας πούμε: Αν ένας υποψήφιος υποσχεθεί ότι θα μας κάνει και γιοφύρια, είναι καλός, αλλά είναι αουτσάϊντερ, επειδή ενδέχεται να μην έχουμε ποτάμια: Φαβορί θα χριστεί από τα γκάλοπ ο υποψήφιος που ναι μεν θα υποσχεθεί ότι θα μας κάνει και γιοφύρια, αλλά θα μας κάνει και ποτάμια.
(Φυσικά μεγαλύτερο φαβορί είναι ο υποψήφιος που θα υποσχεθεί ότι θα μας κάνει και σχολεία: Αλλά επειδή ενδέχεται να μην έχουμε παιδιά, θα θεωρηθεί ως το απόλυτο φαβορί ο υποψήφιος που εκτός από το να μας κάνει και σχολεία, θα υποσχεθεί ότι θα μας κάνει και παιδιά -ό,τι κι αν αυτό σημαίνει).

Αν περάσουμε στη λέξη "ψηφοφορία" (η λέξη "ψηφοφορία" είναι σύνθετος λέξις: Εκ της λέξεως "ψήφος" και εκ της λέξεως "φέρω": Ψηφοφόρος=ο φέρων την ψήφο -αυτός που κουβαλάει μια ψήφο), καλό είναι να θυμηθούμε ότι "ψήφος" σημαίνει "βότσαλο, χαλικάκι, χαλίκι".
Εξ ου και τα "ψηφιδωτά", αποτελούνται από μικρούλες ψήφους ("ψηφίδες") δηλαδή χαλικάκια -και ουδόλως αποτελούνται από ψήφους σε χάρτινα ψηφοδέλτια.

(Σημειωτέον, ότι προφανώς επειδή τα μεγάλα βότσαλα δεν χώραγαν στον "κάδο" -τον στούμπωναν γρήγορα- οι αρχαίοι στις ψηφοφορίες χρησιμοποιούσαν κυρίως μικρά βότσαλα-ψηφίδες ως ψήφους. Τα "ψηφαλάκια" που λέμε σήμερα.
Αυτά τα βοτσαλάκια έριχναν στον καδίσκο-κάλπη, και είπαμε πως ο καδίσκος ήταν μεταλλικός, γιατί αν ήταν κεραμική η στάμνα-κάλπη μπορεί και να ράγιζε ή να έσπαγε από το θυμωμένο πέταγμα της ψήφου ενός τσαντισμένου δικαστή-ψηφοφόρου. (Μην λησμονούμε πως το σαλάμι και η μορταδέλλα δεν είχαν εφευρεθεί ακόμα, επομένως ήταν δύσκολο ο τσαντισμένος ψηφοφόρος να ρίξει άκυρο).

Σε μεταγενέστερες εποχές, η πιο κυριλέ ψήφος ήταν μεταλλική (κάτι σαν νόμισμα), ώστε να κάνει έναν συγκεκριμένο ήχο όταν πέφτει στον κάδο -ο συνηθισμένος ήχος που ακουγόταν ήταν ένα "κογξ" ή ένα απλό "παξ" -που μετά τα πήραν οι γελοίοι αποκρυφιστές και τα έκαναν "κογξ ομ παξ", θεωρώντας τα πανάρχαιη μυστική μυητική φράση που την ανήγαγαν στα Ελευσίνια Μυστήρια -τρομάρα τους οι καραγκιόζηδες.
(Κι αν θες να μάθεις την ιστορία της παρεξηγήσεως με το "κογξ-ομ-παξ" -ως απόδειξη του πόσο ψώνιο υπήρξε εκειός εκεί ο τυπάς ο Άλιστερ Κρόουλι- ρίξε μια ματιά εδώ).

Φήφος λοιπόν ήταν το βότσαλο -κι αν σου πει ο Χοιροβοσκίδης ότι οι μπράβοι του συνέλαβαν έναν νεαρό να πετάει πέτρες, να του απαντήσεις ότι (αρχαιοελληνιστί μιλώντας) ο νεαρός απλώς ήταν ψηφοφόρος (είπαμε: ψηφοφόρος= ο φέρων ένα βότσαλο) και απλώς έριχνε την ψήφο του.
(Θα έχεις δίκιο αν το πεις -κι άσε το Χοιροβοσκίδη να ψάχνει λεξικά).

Αλλά να το σκεφτείς κι εσύ για την πάρτη σου, διότι:
Την επόμενη φορά, καλέ μου ψηφοφόρε, που θα βρεθείς με το έτερον ήμισυ σε ρομαντική φάση να πετάτε βότσαλα στη θάλασσα, έχε υπόψη σου ότι υπό μία έννοια "ψηφίζεις".
Ψηφίζεις θάλασσα δαγκωτό και ρομαντισμό μονοκούκι εν προκειμένω, και πολύ σε πάω βέβαια, αλλά εντάξει. Η έννοια είναι η ίδια: Πετάς την ψήφο σου στη θάλασσα -πράγμα εξόχως ρομαντικόν.

(Παρένθεσις:
Και το λέω αυτό ως προειδοποίηση προς το "κόμμα της παραλίας": Εσύ πετάς την ψήφο σου στη θάλασσα, ο άλλος πετάει την ψήφο του υπέρ της κάθε αλαφροκουκουνάρας.
Εσένα η ψήφος σου πάει άπατη στο βυθό, με την ψήφο του άλλου ενδέχεται να δούμε την κάθε αλαφροκουκουνάρα να επιπλέει...
Διότι η δική σου ψήφος είναι ψήφος σκεπτόμενου πολίτη, έχει βάρος και βυθίζεται στο νερό, ενώ η αλαφροκουκουνάρα ψήφος των αλαφριών και των φασιστο-ακροδεξιών επιπλέει.
Κανόνισε και πράξε τα δέοντα, μέχρι να έρθει η ευλογημένη μέρα της αποκατάστασης της Δημοκρατίας -όπου "αι αρχαί" θα εκλέγονται με κλήρωση).

Προσοχή όμως: Όταν κάποιος σύγχρονος υποψήφιος λέει "Ζητώ την ψήφο σας", ουδόλως εννοεί κάτι σε στυλ ¨πετάξτε μου βότσαλα". Μη γίνει καμιά παρεξήγηση, έτσι?
(Διότι, το να του ρίξεις την ψήφο σου, καλέ μου ψηφοφόρε, έχει δυσάρεστες νομικές συνέπειες: Αχ, σε τι δημοκρατία ζούμε... Ούτε να ρίξουμε την ψήφο μας δεν μπορούμε...)

Επίσης, παρεξήγηση δεν πρέπει να γίνει όταν κάποιος υποψήφιος βουλευτής ζητάει από τους ψηφοφόρους να τον σταυρώσουν:

Η λέξις "σταυρός" παρ' αρχαίοις σήμαινε απλώς "πάσσαλος" και "παλούκι". Ετυμολογικώς, η λέξις "σταυρός" προέρχεται εκ του ρήματος "στύω" (ποιώ κάτι να γίνει στερεόν, σκληρόν, κάμνω κάτι να σηκωθεί). Εκ του ιδίου ρήματος προέρχεται η λέξις "στύλος" αλλά και η λέξις "στύσις" -που είναι μεστή νοήματος οσοναφορά τις προθέσεις που έχουν όσοι εκλεγούν βάσει των σταυρών εκλογικής προτιμήσεως: Μόλις εκλεγούν θα έχουν στύση κι αλίμονό μας.
(Μια άλλη εκδοχή θα μπορούσε να είναι πως: Από τη συγγένεια των εννοιών "σταυρός προτιμήσεως" και στύσις", προέκυψε η λαϊκή -χυδαία- φράσις "Γαμώ τα υπουργεία σας").

Μόνον αργότερα -μετά Χριστόν- η λέξις "σταυρός" απώλεσεν το αρχικόν φαλλικόν της σχήμα, στράβωσε (μυστηριωδώς και μυστηριακώς) και απέκτησε το σχήμα του σταυρού που όλοι ξεύρομεν σήμερα.
Μέχρι τότε, "σταυρός" σήμαινε τον πάσσαλο και το παλούκι.
(Και μη με βάζεις να αμαρτήσω εξηγώντας σου τι σημαίνει ετυμολογικώς η "σταύρωσις του θεανθρώπου". Είπαμε, στη θεολογία είμαι -σχεδόν- σκράπας).

Όταν λοιπόν κάποιος υποψήφιος σας ζητάει να τον σταυρώσετε, μη γίνει καμιά παρεξήγηση και τον καθηλώσετε ξερωγώ σε κάνα σταυρό, ούτε να τον ανασκολοπίσετε σε κάνα παλούκι, ούτε να αρχίσετε να σκέφτεστε στύσεις και τέτοια... Εντάξει?

Συνοψίζω προς εμπέδωσιν:

Κάλπη στα ελληνικά σημαίνει στάμνα -ενίοτε με την έννοια της τεφροδόχου.
Κάλπη ελληνιστί σημαίνει επίσης αγώνας ιππικός.
Κάδος ελληνιστί σημαίνει κάλπη με την τρέχουσα (καλπάζουσα) έννοια.
Γκάλοπ αγγλιστί σημαίνει καλπασμός -και ενδέχεται να προκύπτει από την αρχαία κάλπη-καλπασμό, που ήτον ολυμπιακόν αγώνισμα, "το αγώνισμα της κάλπης".
Ψήφος ελληνιστί είναι το βότσαλον.
Σταυρός ελληνιστί είναι το παλούκι και ο πάσσαλος.

(Και σταμάτα να σταυροκοπιέσαι καλέ μου αναγνώστη. Ελληνικά μιλάμε).

Ελπίζω να σας έλυσα τις απορίες, και να σας έπεισα ότι αν τυχόν σηκωνόταν από τον τάφο του κανένας αρχαίος ημών πρόγονος και μας άκουγε να μιλάμε, μάλλον δεν θα καταλάβαινε τι λέμε...

Εμείς θα μιλάγαμε για εκλογές κι αυτός θα καταλάβαινε ότι μιλάμε για εκ-λογικευμένους ανασκολοπισμένους που ιππεύοντας έναν πάσσαλο φτιάχνουν ψηφιδωτές στάμνες.

Αυτά είπα, και μέσα σε κλίμα ευφροσύνης παραγγείλαμε στον οινοχόο να μας φέρει κάτι παλιομπύρες εκεί πέρα και κάτι παλιοτσίπουρα, για να συνεχίσουμε το πνευματικό μας συμπόσιο εν τω καφενείω.