ΔΟΥΛΟΙ, ΔΜΩΕΣ, ΠΟΙΗΣΗ, ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ
(Μέρος Α - Δούλοι, δμώες, ποίηση και ετυμολογία της αριστεράς)

Η πιο συνηθισμένη εκδοχή όσον αφορά την ετυμολογία της λέξης "δούλος", λέει ότι η λέξη "δούλος" πιθανότατα είναι δάνειο από κάποια ξένη γλώσσα, πιθανόν από τη γλώσσα κάποιου αρχαίου λαού πέριξ της Μικράς Ασίας, από τη λυδική γλώσσα, ας πούμε.

Φυσικά αυτά τα λένε όσοι βαριούνται να ψάξουν.

Διότι υπάρχει και μια πιο μερακλήδικη ετυμολόγηση της λέξης "δούλος":
Σύμφωνα με αυτή την ετυμολόγηση, η λέξη "δούλος" παράγεται από το ρήμα "δέω" που έχει τη σημασία "υστερώ, έχω έλλειψη".
Αυτό το "δέω" δημιουργεί τη λέξη "δέλος" που σημαίνει το ίδιο με τη λέξη "δέλεαρ": δόλωμα, σαγήνη, παγίδα, απάτη, γενικά οτιδήποτε σου αποσπά την προσοχή προκειμένου να πιαστείς κορόϊδο.
Και από αυτό το "δέλος" κάπου σε μια μακρυνή συγγένεια ξεπετάγεται ο "δόλος", και σ' έναν παράδρομο του όλου πράγματος προκύπτει ο "δούλος".

Σύμφωνα με αυτή την ενδιαφέρουσα ετυμολόγηση, "δούλος" είναι αυτός που δε χρησιμοποίησε την αρετή του κι έτσι δεν μπόρεσε να δει ή να αντιμετωπίσει την παγίδα μέσω της οποίας έγινε δούλος. Κι ύστερα, έχοντας ελλειμματική αρετή, παρέμεινε δούλος χωρίς να κάνει κάποια προσπάθεια να απελευθερωθεί.

Βέβαια μια τέτοια ετυμολόγηση είναι κάπως ποιητική.
Ευνόητο είναι λοιπόν, ότι μια τέτοια ποιητική ετυμολόγηση αναγκαστικά θα έχει τις ρίζες της στον υπέρτατο ποιητή, δηλαδή στον Όμηρο:

Στη ραψωδία ρ της Οδύσσειας, ο Όμηρος θεωρεί πρέπον να βάλει τον στίχο

Ήμισυ γαρ τ' αρετής αποαίνυται ευρύοπα Ζευς
ανέρος, εύτ' αν μην κατά δούλιον ήμαρ έλησι

που σε απλά ελληνικά πάει να πει

Γιατί ο δυνατόφωνος (αλλά ίσως και ο μακροπρόθεσμα βλέπων) Δίας,
αφαιρεί τη μισή αρετή από τον άνθρωπο τη μέρα που ο άνθρωπος γίνεται δούλος

Έτσι όπως το θέτει το ζήτημα ο Όμηρος, ο Δίας αφαιρεί τη μισή αρετή κάποιου, ακριβώς μόλις ο κάποιος γίνεται δούλος.
Όχι πριν. Ο Δίας θέλει τους ανθρώπους ελεύθερους.
Μέχρι τη στιγμή που σκάει μύτη το "δούλιον ήμαρ" και ο κάποιος πρέπει ν' αγωνιστεί για την ελευθερία του, ο κάποιος έχει πλήρη, ολόκληρη την αρετή του και το αν θα την χειριστεί σωστά εξαρτάται από τον ίδιο.
Αν τη χειριστεί λάθος ή αν δεν την χρησιμοποιήσει καθόλου και γίνει δούλος, τότε είναι ανάξιος να την κατέχει. Του πέφτει βαριά, δεν ξέρει να τη χρησιμοποιεί και δεν μπορεί να την κουβαλάει. Οπότε σκάει μύτη ο Δίας και τον ξαλαφρώνει, αφαιρώντας του τη μισή αρετή.

Ίσως αυτή η ιδέα του Όμηρου να έχει και παιδαγωγικό χαρακτήρα του στυλ "Μπαγασάκο εσύ που διαβάζεις Οδύσσεια, ναι, ναι, σε σένα μιλάω, αν κάθε μέρα ζεις "δούλιον ήμαρ" -δηλαδή μέρα δουλείας, τότε μη την ψάχνεις να καλλιεργήσεις την αρετή σου: Όσο κι αν την καλλιεργήσεις, πάλι μισή θα είναι -την άλλη μισή θα την αποχτήσεις μόνο όταν πάψεις να είσαι δούλος".

Διότι ο Όμηρος ήξερε καλά πως η "αρετή" δεν μπορεί να είναι αποκομμένη από την καθημερινή ζωή, και άσε τους υποταγμένους "ενάρετους" να χτυπιούνται κάτω ισχυριζόμενοι πως ο Όμηρος δεν ξέρει τι λέει.

Ο Όμηρος γνωρίζει ότι αρετή και υποταγή είναι έννοιες αντίθετες.

Αν μάλιστα συνυπολογίσουμε ότι ο Όμηρος τα προαναφερθέντα λόγια τα βάζει να βγαίνουν από το στόμα ενός χοιροβοσκού ο οποίος είναι δούλος ο ίδιος, κάλλιστα μπορούμε αυτά τα λόγια να τα χαρακτηρίσουμε ως μια πρωτοποριακή ταξική αυτοκριτική, όπου ο χοιροβοσκός εκπροσωπώντας ολόκληρη την τάξη των δούλων, ομολογεί πως για την κατάστασή του ίδιου και των συναδέλφων του φταίει το γεγονός ότι έχουν έλλειψη αρετής.

Το διευκρινίζει μάλιστα ο ιδιος ο χοιροβοσκός όταν στον προηγούμενο στίχο μιλάει για τους "δμώες"...
["ο δμως - οι δμώες" από το "δμω-δαμώ-δαμάζω", οπότε δμώες είναι αυτοί που έχουν δαμαστεί, αυτοί που έχουν υποταχτεί. Οι δούλοι που έχουν αποδεχτεί τη δουλεία τους δηλαδή]

δμῶες δ', εὖτ' ἂν μηκέτ' ἐπικρατέωσιν ἄνακτες,
οὐκέτ' ἔπειτ' ἐθέλουσιν ἐναίσιμα ἐργάζεσθαι·
ἥμισυ γάρ τ' ἀρετῆς ἀποαίνυται εὐρύοπα Ζεὺς
ἀνέρος, εὖτ' ἄν μιν κατὰ δούλιον ἦμαρ ἕλῃσιν.

Μας λέει ότι μόλις αρχίζουν νταβαντούρια και δεν κυβερνάει κανένας ("μηκέτ' επικρατέωσιν άνακτες"), όταν υπάρχει μια ενδιαφέρουσα κατάσταση χωρίς εξουσία, δηλαδή, οι για τα καλά υποταγμένοι "δμώες", οι συνειδητοί δούλοι δηλαδή, το μόνο που σκέφτονται είναι ότι πρόκειται για μια θαυμάσια ευκαιρία να τεμπελιάσουν για λίγο ("ουκέτ' έπειτ' εθέλουσιν εναίσιμα εργάζεσθαι"). Ούτε που τους περνάει απ' το μυαλό να πάψουν να είναι δούλοι. Έχουν δαμαστεί για τα καλά. Έχουν γίνει δμώες. Απλά να τεμπελιάσουν θέλουν, όχι να ελευθερωθούν.
Έχουν χάσει τον ταξικό προσανατολισμό τους, επειδή έχουν χάσει τη μισή αρετή τους.

Αρετή από το ρήμα "αραρίσκω" που σημαίνει "συναρμόζω με επιτυχία, ενώνω με επιτυχία", όπου το "αραρίσκω" προκύπτει από τη ρίζα "αρ", από την οποία ρίζα προέρχονται επίσης το "άρ-θρο", ο "άρ-ιστος" αλλά και η "αρ-ιστερά".

[Παρένθεση:
Δεν κάνω πλάκα, στη γλωσσική ρίζα του πράγματος η αρετή, ο άριστος και η αριστερά έχουν την ίδια ρίζα.
Υπό την έννοια πως οι αρχαίοι πίστευαν ότι από τ' αριστερά έρχονται οι άριστοι, οι ευνοϊκοί οιωνοί, που υπόσχονταν την καλύτερη δυνατή έκβαση των πραγμάτων, την άριστη.
Αν έβλεπαν τον οιωνό να πηγαίνει από τα δεξιά προς τ' αριστερά, τους έπαιρνε από κάτω.
Αν όμως έβλεπαν τον οιωνό να πηγαίνει από τ' αριστερά προς τα δεξιά, το θεωρούσαν εγγύηση επιτυχίας.
Σήμερα βέβαια έχει επικρατήσει ιδεολογικά η δεξιά και η κεντροδεξιά, με αποτέλεσμα να ευχόμαστε "να βρούμε κέντρο" ή "να πάνε όλα δεξιά", έτσι δεν ευχόμαστε σήμεσα?
Όμως για τους αρχαίους που ήταν πιο προχωρημένοι, η ευχή ξεκίναγε από πιο πριν, κάτι σα να έλεγαν "να έρθουν όλα από αριστερά και να πάνε δεξιά"... διότι είχαν παρατηρήσει πως για να πάει κάτι δεξιά, μοιραία πρέπει να έρχεται από αριστερά...
γι' αυτό και έλεγαν "εκ δεξιών" για οτιδήποτε ερχόταν από δεξιά και "εξ ευωνύμων" για ό,τι ερχόταν από αριστερά:
"εξ ευωνύμων" πάει να πει "από την πλευρά που έχει το καλό όνομα", από την αριστερά δηλαδή. Η αριστερά είναι η άριστη παράταξη, δηλαδή.

Μετά ήρθε ο Στάλιν και μας ξεφτίλισε.
Στις μέρες μας το πράγμα έχει ξεφύγει τελείως: Τα φοβισμένα ανθρωπάκια, οι δμώες του καπιταλισμού, αυτοαποκαλούνται "Δημοκρατική Αριστερά" και γενικά η έννοια "αριστερά" έχει ξεφτιλιστεί τελείως. Συνήθως το πιο φλώρικο κομμάτι της κοινωνίας (όπως το προαναφερθέν) καπηλεύεται το όνομα της αριστεράς.
Κλείνει η παρένθεση].


(συνεχίζεται)