ΓΗ ΜΕΛΑΙΝΑ, ΜΗΤΗΡ ΜΕΓΙΣΤΗ ΔΑΙΜΟΝΩΝ ΟΛΥΜΠΙΩΝ...
(μέρος νιοστόν -Το ένθεον ον)
[Το προηγούμενο κομμάτι υπάρχει εδώ]

Που λες, Συντ, έχει σημασία όμως και η εποχή κατά την οποία γίνονται όλα αυτά τα ωραία.
Διότι, προσωπικά, μιλώντας για τα αρχαία Προμήθεια της Αθήνας, δεν αμφιβάλλω καθόλου ότι πρόκειται για γιορτή με πανάρχαιες ρίζες. Το θέμα όμως είναι ότι τη μοναδική άξια λόγου αναφορά σε αυτή τη γιορτή, μας τη δίνει ο Παυσανίας. Και, όπως ξέρεις, ο Παυσανίας έζησε το δεύτερο αιώνα. Ο Παυσανίας, λοιπόν, την περιγράφει σαν γιορτή με μαζική συμμετοχή, πράγμα που πρέπει να μας προβληματίσει:

Αν ήταν πάντοτε μια μαζική γιορτή, είναι στατιστικά βέβαιο ότι θα υπήρχε και κάποιος προγενέστερος που να την αναφέρει. Δεν βλέπουμε να υπάρχει όμως καμιά αναφορά -προγενέστερη του Παυσανία- στη γιορτή των Προμηθείων.
-Μπορεί να υπήρχε παλιότερη αναφορά, και να χάθηκε... Δε μπορεί?
-Μπορεί. Αλλά θα είχε σωθεί ως απλή αναφορά από κάποιον μεταγενέστερο. Όλο και θα υπήρχε κάποιος μεταγενέστερος, που θα έλεγε "σύμφωνα με τον τάδε, τα Προμήθεια ήταν έτσι κι έτσι στην κλασική Αθήνα κλπ κλπ". Πάντα οι μεταγενέστεροι αρέσκονται να χρησιμοποιούν ως βιβλιογραφία τους προγενέστερους!
-Είναι σίγουρο αυτό?
-Όσο σίγουρο είναι πως ο Σωκράτης ορκιζόταν στον Κύνα.
-Κατάλαβα... Στάνταρ άσσος.

-Από την άλλη, όσοι έχουν μελετήσει κάπως τον Λουκιανό, διαπιστώνουν ότι μάλλον ο Λουκιανός έχει αρχίσει να παίρνει ανάποδες με τη μαζικότητα της γιορτής, όπως και με το περιεχόμενό της. Και είμαι βέβαιος ότι ο Λουκιανός δεν ήταν ηλίθιος: Για να πάρει ανάποδες και να αρχίσει στο δούλεμα τους Προμηθεϊστές, κάτι πρέπει να του είχε χτυπήσει καμπανάκι.
Τι άραγε?
Για να καταλάβουμε, θα πρέπει να υπολογίσουμε πότε έζησε ο Λουκιανός: Ήταν σύγχρονος του Παυσανία..

Την ίδια εποχή με τον Λουκιανό και τον Παυσανία, έχουμε έναν άλλο συγγραφέα, λιγότερο γνωστό, που λέγεται Οππιανός. Το μπεστ-σέλλερ του Οππιανού, είχε τον τίτλο "Αλιευτικά". Μέσα σ' αυτά τα Αλιευτικά, βρίσκουμε άλλη μια ενδιαφέρουσα περιγραφή του Προμηθέα να πλάθει τον άνθρωπο:
Πρόκειται για την περιγραφή που είδαμε στον ψευδο-Απολλόδωρο -όπου ο Προμηθέας με τα δυό του τα χεράκια έπλασε τους ανθρώπους, μόνο που αυτή τη φορά υπάρχει και μια προσθήκη: Ο Προμηθέας αλείφει την καρδιά του ανθρώπου με το αίμα των Τιτάνων (ή αίμα των θεών, ίσως).
Γιατί προστίθεται αυτή η λεπτομέρεια? Έχει σημασία?

Πιστεύω πως έχει τόση σημασία, όση θα ήταν αρκετή για να τσαντίσει τον Λουκιανό.
Ο Λουκιανός δεν τους πολυχώνευε τους μύθους. Ειδικά τους ανατολίτικους.
Ξέρει ότι οι μύθοι συχνά κρύβουν ανθρώπινες φιλοδοξίες, που πιάνουν τη θεοσέβεια και της πετάνε τα μάτια έξω.
Και ξαφνικά βρίσκεται σε μια Αθήνα -πόλη των ονείρων του, και τη βλέπει να είναι γεμάτη ανατολίτικες δοξασίες. Επιρροή από τις ανατολίτικες δοξασίες ήταν και η ιδεολογική μετατροπή του ως τότε μάλλον λαϊκού, ουδέτερου και μάλλον περιθωριακού μύθου των χειρωνακτών, που ήθελε τον Προμηθέα να κατασκευάζει τον άνθρωπο από χώμα και νερό. Με προσθήκη θείου αίματος αυτή τη φορά, ως αντιστάθμισμα στην εβραϊκή εκδοχή, όπου ο ακατανόμαστος "είναι αυτός που είναι", "φύσηξε" μέσα στον άνθρωπο και του έδωσε ζωή και πνεύμα θεϊκού τύπου.
Σε μια άλλη εκδοχή της ίδιας εποχής, που αναφέρει ο ίδιος ο Λουκιανός, η θεά Αθηνά είναι εκείνη που "φύσηξε" μέσα στον άνθρωπο, δίνοντάς του προφανώς και ζωή και σοφία.
-Κατάλαβα... Φύσαγε πολύ στα μυαλά των ανθρώπων εκείνης της εποχής...
-Θύελλα σκέτη! Τι το επικίνδυνο, όμως, έχει αυτή η μικρούλα προσθήκη?

Πρόκειται για παραλλαγή της πίστης εκείνου εκεί του Ονομάκριτου που λέγαμε, ο οποίος πίστευε ότι ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος από χώμα+νερό+τα υπολείμματα των Τιτάνων. Επομένως, για να τα'χει καλά με τους θεούς -που εν προκειμένω νοούνται ως σκληροί αφέντες- ο άνθρωπος θα πρέπει να αποβάλει την "τιτανική φύση του" μέσα από μια σειρά φωτίσεων, καθαρμών, μυήσεων και δε συμμαζεύεται.
Για να μην το θεολογήσουμε τελείως το ζήτημα, θα μπορούσαμε να πούμε πως γύρω από τα κείμενα και τις πρακτικές του Ονομάκριτου (που οι αιώνες είχαν περάσει -επομένως κανείς δεν του κρατούσε κακία που είχε μηδίσει και είχε γίνει προδότης -στο φινάλε η Αθήνα ήταν ρωμαιοκρατούμενη πλέον, οπότε τι να λέμε...), είχαν αρχίσει να μαζεύονται διάφοροι που σχημάτισαν τον κύκλο των Ορφικών, ο οποίος όλο και μεγάλωνε.
-Έχουν σχέση με τους σημερινούς ορφικούς?
-Πού να ξέρω ρε Συντ... Με τη φωτιά και το πελέκι που μεσολάβησαν, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος αν οι τότε ορφικοί πίστευαν τα ίδια με τους σημερινούς.
Πάντως, πάρε για το αρχείο σου ένα ορφικό αντικείμενο της τότε εποχής:

-Μαμά μου!!!!! Ένας χριστούλης!!!
-Απεταξάμην το σατανά?
-Βρε απεταξάμην το σατανά, αλλά τι εννοούσαν οι ποιητές?
-Εδώ είναι το ζουμί, Συντάκο μου! Διότι, βάλε στο παιχνίδι και τον Προμηθέα, και φαντάσου τον δεμένο στον Καύκασο: Κάπως έτσι δεν θα ήταν?
-Ε, εδώ που τα λέμε... Θα έλειπε μάλλον ο σταυρός, αλλά η πόζα κάπως έτσι θα ήταν...
-Και βάλε στο παιχνίδι και τους γνωστικούς, που την ίδια εποχή ανακάτευαν χριστό και Ίακχο, που λέγαμε...
-Πολλή καθήλωση έπεφτε εκείνη την εποχή, πάντως, ε πνεύμα?
-Και όντως έπεφτε πολλή καθήλωση, Συντ! Μην ξεχνάς πως είτε σταύρωση το πεις, είτε αλλιώς, επρόκειτο για ρωμαϊκή πατέντα τιμωρίας. Έτσι και ήσουν φτωχαδάκι που αμφισβητούσε τη ρωμαϊκή κραταιά εξουσία, κατέληγες σταυρωμένος. Η μόνη διαφοροποίηση ήταν αν θα σε σταύρωναν όρθιο, ανάποδα ή ξερωγώ στο πλάϊ. Πάντως θα σε σταύρωναν.
-Γάμησέ τα... Παλιοεποχή ήταν!

-Ναι, αλλά ποιά ελπίδα είχαν τα φτωχαδάκια εκείνης της εποχής?
-Καμμία, υποθέτω.
-Λάθος! Αποχτούσαν ελπίδα, αν τυχόν το γύρναγαν στο μυστικισμό και στα μυστήρια και στον απόλυτο παραλογισμό: Αποχτούσαν ελπίδα, αν έλεγαν: "Σταυρώστε με ρε κερατάδες, αλλά εγώ θα αναστηθώ"!... Με πιάνεις?
-Όπως λέμε σήμερα "Ο Παναγούλης ζει" ένα πράμα, ενώ είναι σαφές πως έχει πεθάνει?
-Πρακτικά, ναι. Απλά, το θεωρητικό πλαίσιο εκείνης της εποχής, ήταν σε στυλ "το πνεύμα είναι άφθαρτον, αν και το σώμα είναι φθαρτόν".
-Βράσε ρύζι, δηλαδή...
-Και επειδή θα έπρεπε να δικαιολογηθεί κάπως (έστω και υποτυπωδώς) η αφθαρσία του πνεύματος, τα φτωχαδάκια πλακώθηκαν να εισχωρούν σε μυστικιστικούς κύκλους κάθε πιθανού παρδαλού χρώματος. Μεταξύ των οποίων και οι κύκλοι εκείνων εκεί των οπαδών εκείνου εκεί του ραβίνου από την εξωτική Παλαιστίνη.
Όλοι αυτοί οι κύκλοι, έλεγαν μέσες-άκρες το ίδιο πράμα: "Μπορεί να είστε αδύναμοι και να σας σφάζουν σαν κοτόπουλα, αλλά ο θεός (είτε ο ακατανόμαστος "είναι αυτός που είναι", είτε ο Προμηθέας, είτε η Αθηνά, είτε ο φούφουτος), έχει τοποθετήσει μέσα σας θεία ουσία, από την οποία έχετε εκπέσει και ο μόνος τρόπος για να ξανανέβετε στο επίπεδο της θείας ουσίας, είναι ο θάνατος.
-Κατάλαβα: Επομένως, είναι μαλάκες αυτοί που σας σφάζουν: Νομίζουν πως σας κάνουν κακό, ενώ στην πραγματικότητα σας κάνουν το μεγαλύτερο δώρο... Στην πραγματικότητα, το να ζείτε σα σκουλήκια, είναι κακό. Το να ανέβετε στα πνευματικά χάη (high) είναι όμορφο και ευκταίον... Και προϋπόθεσή του, είναι να πεθάνετε.

-Βέβαια, η λογική του Προμηθέα και των Προμηθείων, είναι διαφορετική -πιο αγωνιστική: "Όπως ο Δίας δέχτηκε τον Προμηθέα στα Ολύμπια δώματα, έτσι θα δεχτεί κι εσάς. Μη σκύβετε το κεφάλι - Θα εμφανιστεί ο Ηρακλής να σας ελευθερώσει και να αρχίσει τους πλούσιους στις ροπαλιές".
Μια τέτοια λογική, βέβαια, όσο κι αν σου κάνει εντύπωση, είχε ξεκινήσει μέσα από τους κύκλους των αφεντικών.
-Πλάκα μου κάνεις πνεύμα?

-Καθόλου! Δώσε βάση: Μια τέτοια λογική, κάνει τον άνθρωπο να νιώθει ως ξεπεσμένος φορέας θείας ουσίας. Να πιστεύει ότι εμπεριέχει θεϊκή ποιότητα μέσα του -είτε ως πνοή είτε ως αίμα. Να πιστεύει ότι είναι μεν κατώτερος από τους θεούς, αλλά την ίδια στιγμή είναι απολύτως ανώτερος από όλα τα άλλα ζώα. Ως εκ τούτου, έχει απόλυτο δικαίωμα να κάνει ό,τι γουστάρει στη φύση, και μόνο οι θεοί μπορούν και έχουν δικαίωμα να τον σταματήσουν.

Για να επιστρέψουμε στο Λουκιανό, ο Λουκιανός ίσως διαισθάνεται ότι η βιβλική εντολή "κατακυριεύστε τη γη", ενώ ήταν απούσα από τη λογική των Αθηναίων -που πίστευαν ότι είναι παιδιά της γης και δεν έχουν λόγο να κατακυριεύσουν τη μάνα τους- ξαφνικά γίνεται παρούσα.
"Κάντε ό,τι γουστάρετε, αν θέλετε ζήστε ενάντια στη φύση, κι αν τυχόν το παρακάνετε, μόνο οι θεοί θα επέμβουν να σας την πέσουν. Αλλά ακόμα κι αν επέμβουν, ακόμα κι αν σας την πέσουν, έχετε το δικαίωμα να τους πάτε κόντρα όπως κόντρα τους πήγε ο δημιουργός σας, ο Προμηθέας. Ε, δεν πρόκειται να συμβεί και τίποτα κακό: Αν επιμείνετε, στο τέλος θα δικαιωθείτε, όπως και ο δημιουργός σας ο Προμηθέας δικαιώθηκε. Που ξέρεις καμιά φορά, μπορεί μέσα από την ανταρσία να σας χαριστούν οι θεοί και να πετύχετε τη θέωση. Το ότι ίσως εν τω μεταξύ θα έχετε ξεσκίσει τη φύση, θα σας το συγχωρήσουν, το δίχως άλλο, διότι τη φύση την έφτιαξαν για να σας ανήκει".

Κάτι τέτοια μοιάζει να υποκρύπτονται πίσω από την μετατροπή του μύθου, και ο Λουκιανός αποφασίζει να τα κράξει, επειδή τα θεωρεί επικίνδυνα. Πιθανόν τα θεωρεί ως έναν ελληνο-ανατολίτικο αχταρμά, ο οποίος πέρα από οικολογικώς επικίνδυνος, δημιουργεί και άλλους κινδύνους: Ανοίγει την πόρτα στους ανατολίτες να μπουκάρουν στην ελληνική κοινωνία και να αρχίσουν να θεολογούν και να σωτηριολογούν. Να παίξουν στο γήπεδό τους, δηλαδή.
Και το γήπεδό τους είναι ξερό, είναι "καμίνι", είναι "κόλαση", δεν επιτρέπει να παιχτεί όμορφη μπάλα. Μόνο θεοκρατικό μονότερμα μπορεί να παιχτεί σε τέτοιο γήπεδο.
Όμως στο Λουκιανό μοιάζει να αρέσει η όμορφη μπάλα.
Δεν του αρέσουν οι κολάσεις, οι θεώσεις και τα "Παύλο θεέ πάρε την ΠΑΕ" και τέτοια.

Διότι, σου λέει,
"σαν πολλοί εσταυρωμένοι πλάκωσαν μαζί την ίδια εποχή:
Σταυρωμένος Ιησούς, σταυρωμένος Προμηθέας, (μη σου πω και σταυρωμένος Ορφέας)... Όλοι μαζί έγιναν της μόδας την ίδια εποχή...
Μπας και αυτό σημαίνει ότι αυτοί που νιώθουν πραγματικά σταυρωμένοι είναι οι τιμώντες ξεζουμισμένοι άνθρωποι και όχι τα τιμώμενα θεϊκά πρόσωπα?"

Είναι πάντως βέβαιο ότι την ίδια εποχή όπου ζει ο Λουκιανός, τα φτωχά στρώματα της κοινωνίας είχαν σπουδαιότερα ζητήματα να επιλύσουν, πέρα από τα πνευματικά θεολογικά ζητήματα και το ερώτημα αν μέσα τους ρέει αίμα θεών ή τιτάνων.
Για παράδειγμα, οι φτωχοί ήθελαν να φάνε. Να ελπίζουν. Να μην τους ρημάζουνε στους φόρους, ούτε να έρχεται ο στρατός του ενός ή του άλλου ρωμαίου μαλάκα επίδοξου δικτάτορα και να τους ρημάζει την πόλη. Μια στο τόσο, βέβαια, ήθελαν και να ξεσκάνε με καμιά γιορτή όπως τα Προμήθεια. Και -γκαντεμιά εν Ακαδημία- να που οι πνευματηφόροι ξαφνικά τους κατέσχεσαν και τη γιορτή, κάνοντάς την περίλαμπρη... Άπληστοι αυτοί οι πνευματηφόροι...

Ήταν θέμα χρόνου κάποιος φτωχός εργάτης να κάνει τη σύναψη: Σταυρωμένος ο Προμηθέας, σταυρωμένος κι ο έτσι ο Εβραίος... Στον Όλυμπο, δηλαδή στον ουρανό, ανέβηκε ο Προμηθέας μετά τη σταύρωσή του, στον ουρανό ανέβηκε και ο Εβραίος μετά τη σταύρωσή του...
Μόνο που οι οπαδοί του Εβραίου σκέφτονται λιγάκι και τους φτωχούς, έχουν μια κάποια αλληλεγγύη. Ενώ οι δικοί μας οι πλούσιοι, ντιπ στουρνάρια στο ζήτημα της αλληλεγγύης, ρε παιδί μου! Ε, δεν πεταγόμαστε μέχρι το χώρο που μαζεύονται οι οπαδοί του σταυρωμένου Εβραίου?

Βέβαια, σήμερα ξέρουμε ότι αυτά τα σκεπτικά ήταν λάθος. Τότε όμως, παιζόταν και να είναι σωστά. Το πράγμα ήταν φρέσκο ακόμα, κανείς δεν μπορούσε να είναι σίγουρος.

Κανείς εκτός από τον Λουκιανό: Την αγάπαγε την Αθήνα ο Λουκιανός. Απ' όσο τον έχω μελετήσει, πάντοτε γράφει με απόλυτη συμπάθεια για την Αθήνα και τα ήθη και τα έθιμα και τους μύθους της. Για όλα γράφει με συμπάθεια, εκτός από ένα: Τα Προμήθεια.
Τα Προμήθεια τα κονιορτοποιεί. Και η μόνη εξήγηση είναι πως τα κονιορτοποιεί για αυτόν ακριβώς το λόγο: Είχαν χάσει το νόημά τους, είχαν πάψει να είναι μια επιμέρους γιορτή των χειροτεχνών και είχαν αποχτήσει νέο νόημα, που ο Λουκιανός το έβρισκε άκρως επικίνδυνο, για τους λόγους που είπαμε πιο πριν.
Όμως... Όμως...

-Κάτσε να σηκώσω το τηλέφωνο...
-Ποιός να'ναι τέτοια ώρα?
-Ο Λευτεράκης, μάλλον!
-Για απάντα του, μπας και συμβάλει στον προβληματισμό μας!

(συνεχίζεται -Η μυητική σημασία του ΠΛ)