ΗΦΑΙΣΤΟΣ: ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ
(αθώες αυτοβιογραφικές σημειώσεις -δούλεψα μπρούτζο και καταγγέλλω)

Όταν πιτσιρικάς άρχισα να δοκιμάζω την τύχη μου στο χώρο της αργυροχρυσοχοϊας, σχεδόν αμέσως μαγεύτηκα από τις ιδιότητες του χρυσού, του ασημιού και του χαλκού -το καθένα με μάγεψε για διαφορετικούς λόγους, που δε σκοπεύω να τους πω τώρα.
Όμως, αυτός ο μπρούτζος...
Ποτέ δεν τον χώνεψα το μπρούτζο -η μεγαλύτερη κατάρα ήταν να με βάλεις να δουλέψω μπρούτζο. Βρώμικο υλικό, αντιπαθές... Με τσάντιζε, με εκνεύριζε, με αρρώσταινε, με βρώμιζε... Και, προς μεγάλη μου δυστυχία, υπήρξε εποχή που έπρεπε να δουλέψω κιλά ολόκληρα μπρούτζου.
Το θυμάμαι κι αρρωσταίνω, καλέ μου αναγνώστη.

Μια χαρά ήταν η ανθρωπότητα στην εποχή του χαλκού. Οι συνάδελφοί μου εκείνης της εποχής, οι “χαλκείς”, έφτιαχναν τα κομψοτεχνήματά τους κι όλοι τους θαύμαζαν: Τους έβλεπαν να παίζουν με τη φωτιά και να μην καίγονται, να μεταχειρίζονται το συνδυασμό φωτιάς και τέχνης παίρνοντας το σκληρό μέταλλο και πλάθοντάς το σαν να ήταν πηλός.
Κι αν ήσουν και πλούσιος, πάλι στους χαλκείς πήγαινες και τους έδινες το χρυσάφι σου για να του δώσουν ζωή και μορφή. Διότι καλό και πολύτιμο το χρυσάφι σου, αλλά “το αίσθημα” το ήθελε σε μορφή κοσμημάτων -αν της έκανες δώρο μια σκέτη ράβδο χρυσού, το πιθανότερο ήταν να μην εκτιμήσει την αξία του δώρου σου και να σου τη φέρει στο κεφάλι -και η ράβδος ήταν και βαριά...

Ενώ με ένα ελαφρύ ζευγάρι σκουλαρίκια, ας πούμε, κατάφερνες να την εντυπωσιάσεις -και σου κόστιζε και λιγότερο χρυσό.
Η ικανοποίηση της λεγάμενης λοιπόν περνούσε μέσα από τα χέρια των “χαλκέων”.
Χαλκείς και χρυσοχόοι ένα πράμα, λοιπόν, εκείνη την εποχή.

Ως εκ τούτου, είναι λογικό να θεωρείται πως ο Ήφαιστος και η Αφροδίτη, η θεά του έρωτα, ήταν ζευγάρι -αχώνευτος για την Αφροδίτη ο Ήφαιστος, αλλά της ήταν κι απαραίτητος: Δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς.

Όταν αργότερα κάποιος ανακάλυψε τον ορείχαλκο και το μπρούτζο, πάλι στους χαλκείς εμπιστεύτηκε το μυστικό του. Οι χαλκείς ήταν που οδήγησαν την ανθρωπότητα στην εποχή του ορείχαλκου και του μπρούτζου -αφού πρώτα είχαν βγάλει την ανθρωπότητα από τη λίθινη εποχή.

Κι όταν κάποιος άλλος έφερε την πρώτη καραβιά σίδερου από τον Πόντο, πάλι στους χαλκείς τον πήγε. Και η ανθρωπότητα πέρασε πλέον στην εποχή του σιδήρου. Και του ατσαλιού.

Βέβαια, το ατσάλι έχει τα δικά του κόλπα και το δικό του προορισμό: Είναι εκ φύσεως προορισμένο για μαζική παραγωγή. Όπως και ο σίδηρος, όπως και ο μπρούτζος.
Δε μπορείς να κάνεις τέχνη με αυτά τα υλικά. Θέλουν τεχνική, δε θέλουν τέχνη.

Κάπου εκεί άρχισαν να διαχωρίζονται οι τεχνίτες από τους καλλιτέχνες.
Στους κύκλους των Ελλήνων “χαλκέων”, αυτό εκφράστηκε μέσα από το μουσικό δίπολο:

Πετρολούκας Χαλκιάς (ή και Λάκης Χαλκιάς) αφενός,
Γιώργος Τσαλίκης αφετέρου.

Οι τσαλίκηδες (εκ του “ατσάλι”) κατεργαζόντουσαν τη μαζική παραγωγή, ενώ οι χαλκιάδες ήταν οι πιο τεχνίτες του πράγματος. (Αν και παραδόξως, σε αρκετά σημεία της επαρχίας, η διαφορά παίρνει απλώς φυλετική μορφή: Τσαλίκηδες είναι οι μπαλαμοί χαλκιάδες, και χαλκιάδες είναι οι τσιγγάνοι τσαλίκηδες -ή ίσως το αντίστροφο -δεν είμαι δυνατός σε αυτά τα φυλετικά ζητήματα).

Θα υπήρχε άραγε βιομηχανική επανάσταση χωρίς σίδερο κι ατσάλι? Δεν ξέρω, πάντως μου φαίνεται ότι είναι υπερβολή να συνδέουμε τη βιομηχανική επανάσταση μόνο με το κάρβουνο και το πετρέλαιο -παίζει και το ατσάλι ως βασικό συστατικό της.

Όπως ίσως ξέρεις, καλέ μου αναγνώστη, ο Ησίοδος σε ένα από τα έπη του, έκανε παιχνίδι λέγοντας ότι κάποτε υπήρξε ένα “χρυσό γένος”, μετά υπήρξε ένα “αργυρό γένος”, μετά ένα “χάλκινο γένος” (αν θυμάμαι καλά), και μετά, ένα “σιδερένιο γένος”.

Δεν πρόκειται να επεκταθώ σε αυτό, αλλά μεταλλικά γένη χωρίς Ήφαιστο δημιουργό τους, δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν, ε?
(Το κρατάμε ως μνήμη για την επόμενη συνέχεια)

Όταν κάποια στιγμή, στα πρώτα χρόνια μου ως χρυσοχόος, διαπίστωσα πως θεός εμπνευστής και προστάτης μου λογικά είναι ο Ήφαιστος, αφενός εντυπωσιάστηκα διότι μικρός όταν έμενα στο Περιστέρι είχα παίξει πολλές φορές μπάλα στο γήπεδο του Ηφαίστου και είχα εξοικειωθεί με το όνομα, αφετέρου όμως παραξενεύτηκα όταν συνειδητοποίησα πως οι αρχαίοι πίστευαν πως ο Ήφαιστος ήταν “χωλός”, κουτσός δηλαδή. Διότι, τι διάολο, έπαιζα μπάλα στο γήπεδο του κουτσού θεού?

Χρόνια ολόκληρα αναρωτιόμουν τι στο διάολο εννοούσαν οι αρχαίοι όταν περιγράφανε τον Ήφαιστο ως κουτσό, ως σακάτη. Ήξερα ότι οι αρχαίοι συνήθως ΔΕΝ έλεγαν μαλακίες, ότι ήταν σοβαροί άνθρωποι. Αλλά δεν μπορούσα να εξηγήσω αυτή την εμμονή τους να περιγράφουν τον Ήφαιστο ως θεό που κουτσαίνει, και σε μερικές περιπτώσεις ως γενικότερα μη-εμφανίσιμο θεό.
Δε μπορεί να ήταν σωστοί σε όλα και μαλάκες σε αυτό το θέμα...

Τρελλάθηκα λοιπόν όταν έμαθα τις προάλλες από έναν φίλο στο φόρουμ του 12830, ότι αυτό που έχει αλλάξει από την αρχαιότητα ως τώρα, δεν είναι τα εργαλεία κατεργασίας του μπρούτζου, αλλά... ο ίδιος ο μπρούτζος!
Φαίνεται πως στην αρχαιότητα ο μπρούτζος ήταν πολύ πιο αηδιαστικός από ό,τι είναι σήμερα (επομένως αν ήμουν χαλκέας στην αρχαιότητα θα είχα κάνει χαρακίρι ή θα το είχα γυρίσει στα ναρκωτικά), και να γιατί:

Σήμερα, όταν λέμε μπρούτζος, εννοούμε ένα κράμα χαλκού και κασσίτερου.
Όμως οι καημένοι οι αρχαίοι χαλκείς, που στα κομμάτια να βρούνε κασσίτερο? Εντάξει, χαλκό βρίσκανε χαλαρά. Κασσίτερο όμως?
Για να βρούνε κασσίτερο θα έπρεπε να τρέχουν μέχρι τις Κασσιτερίδες Νήσους”, οι οποίες ήταν στη Μεγάλη Βρετανία. Καλά κρασά δηλαδή... Ταξίδι ολάκερο...

Κι έτσι όπως ήθελαν ντε και καλά να φτιάξουν μπρούτζο (ρε κόλλημα που είχαν φάει), άρχισαν να λιώνουν χαλκό μαζί με αρσενικό -όχι αυτό που λέμε “να ένα ωραίο αρσενικό με γερά μπράτσα”, αλλά το άλλο αρσενικό, το δηλητηριώδες χημικό στοιχείο αρσενικό δηλαδή, το οποίο έτσι κι αλλιώς σε μικροποσότητες εκ φύσεως συνυπάρχει με το χαλκό, αλλά οι αρχαίοι χαλκείς το έβαζαν σε μεγάλες ποσότητες -τι ανωμαλία κι αυτή- και το έλιωναν μαζί με το χαλκό προκειμένου να φτιάξουν αυτό το αηδιαστικό πράγμα που λέγεται μπρούτζος αρσενικούχος μπρούτζος, εν προκειμένω).

Και βέβαια, όποιος ανακατεύεται με δηλητήρια, παθαίνει ζημιά: Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το αρσενικό είναι η αιτία για μια ασθένεια που λέγεται “αρσενικωση” ή κάπως έτσι, η οποία πέρα από τα άλλα που προκαλεί στο δέρμα (κάνοντας άσχημο τον Ήφαιστο), προκαλεί και μερική παράλυση των κάτω άκρων (κάνοντας κουτσό τον Ήφαιστο).

Βέβαια οι καημένοι οι αρχαίοι, αυτά δεν θα μπορούσαν να τα ξέρουν... Προσπαθώντας λοιπόν να απαντήσουν στο ερώτημα “για ποιόν στα κομμάτια λόγο σχεδόν όλοι οι χαλκείς είναι κουτσοί”, οι αρχαίοι μυθολόγοι χωρίστηκαν σε δύο φράξιες:

Η μία έλεγε ότι ο Ήφαιστος γεννήθηκε και ήταν τόσο άσχημος από τους καρκίνους του δέρματος που είχε εκ γενετής, ώστε η Ήρα, η μαμά του, τον πέταξε από τον Όλυμπο αηδιασμένη και από την πτώση έσπασε το πόδι του.
Η άλλη έλεγε ότι απλώς γεννήθηκε και κουτσός και με καρκίνους του δέρματος οπότε πάλι η Ήρα τον πέταξε από τον Όλυμπο, μόνο που σε αυτή τη βερσιόν δεν έσπασε το πόδι του πέφτοντας -ήταν ήδη κουτσός.

Πάντως, και στις δύο βερσιόν του πράγματος, ο Ήφαιστος ήρθε στον κόσμο από την Ήρα και μάλιστα γεννήθηκε στον ίδιο τον Όλυμπο -είπαμε, όσο δούλευε το χρυσό, το ασήμι και τον χαλκό, όλα πήγαιναν καλά και ολύμπια -μόλις άρχισε να δουλεύει το μπρούτζο είναι που έγινε η ζημιά που τον έκανε άσχημο στα μάτια της μαμάς του...

Κάτω στη γη, πλέον, απ' όλους τους θεούς μόνο με το Διόνυσο είχε παρτίδες -ίσως επειδή όσοι μπεκροκανάτες πλακώνονται στα δώρα του Διονύσου, μετά το δέκατο ποτήρι αρχίζουν να παραπατάνε όπως ο Ήφαιστος -μη σου πω ότι παραπατάνε και χειρότερα από τον Ήφαιστο- χώρια που αν γίνουν κουνουπίδι αρχίζουν να του μοιάζουν και στο πρόσωπο... ψιλομελάχροινοι γίνονται...
Πως να μη το συμπαθεί τον Διόνυσο, λοιπόν, και βέβαια, ο Διόνυσος ήταν αυτός που ξανα-ανέβασε τον Ήφαιστο στον Όλυμπο -πιθανόν αφού πρώτα έδειξε στους Ολύμπιους κάποιους μεθυσμένους λέγοντας “δείτε: υπάρχουν κάποιοι που τρεκλίζουν χειρότερα απ' τον Ήφαιστο”...

Το ηθικό δίδαγμα ως εδώ είναι πως οι αρχαίοι δεν ήταν μαλάκες αφενός, και πως ο Ήφαιστος ήταν όντως κουτσός αφετέρου.
Και βέβαια, η Μούσα που τα ξέρει όλα, οδήγησε τον Καρυωτάκη να γράψει την εξής σχετική υπαινικτική αναφορά (η οποία μοιάζει σκέτη ξεκάρφωτη εικόνα μέσα στη συλλογή "Νηπενθή"):

Μπρούτζινος γύφτος -- τράλαλα! --
τρελὰ πηδάει κεῖ πέρα,
χαρούμενος ποὺ ἐδούλευε
τὸν μπροῦτζον ὅλη μέρα
καὶ πού ῾χει τὴ γυναῖκα του
χτῆμα του καὶ βασίλειο.
Μπρούτζινος γύφτος -- τράλαλα! --
δίνει κλωτσιὰ στὸν ἥλιο!

Και, βέβαια, αυτός που δίνει κλωτσιά στον ήλιο, αναποφεύκτως καίει το πόδι του!


(Συνεχίζεται. Στο επόμενο: Υπαινικτικές αναφορές στη λέξη "χαλκόπους")