ΣΗΚΩ ΧΟΡΕΨΕ ΚΟΥΚΛΙ ΜΟΥ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ
(Ανιχνεύοντας Ομηρικές, Πυθαγόρειες και Πλατωνικές επιδράσεις στο λαϊκό τραγούδι)

Μέρος Γ: Από τον αρχαίο Πυθαγόρα στον νέο Πυθαγόρα (με ενδιάμεσους τους νεοπυθαγόρειους)
(Το Α μέρος υπάρχει εδώ,
και το Β μέρος υπάρχει εδώ)

Όταν ο Μανώλης Μητσιάς πρωτοτραγούδησε το εξαίρετον άσμα “Ποτέ”
Ποτέ δε θα μπω σ' άλλο σώμα.
Ποτέ. Κι ας γυρνώ σαν σκιά.
Ποτέ. Κι ας μοιράζομαι ακόμα
στο πριν, στο ποτέ, στο μετά
πιθανότατα (χωρίς όμως να είναι σίγουρο), το έκανε για να εκφράσει την εσωτερική σύγκρουση συναισθημάτων που του προξενούσε η αγάπη του τόσο για τον Όμηρο, όσο και για τον Πυθαγόρα. Πιθανότατα το τραγούδι γράφτηκε τη στιγμή που ο καλλιτέχνης άρχισε να συνειδητοποιεί πως ο Όμηρος είναι που έχει δίκιο και όχι ο Πυθαγόρας.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα το τραγούδι:
Ο Πυθαγόρας ήταν Σάμιος. Έζησε μια πολυτάραχη ζωή, η οποία τον αντάμειψε εμπνέοντάς τον να διατυπώσει το “Πυθαγόρειο θεώρημα”, που τον έκανε διάσημο χαρίζοντάς του όχι το βραβείο νόμπελ αλλά το βραβείο αιωνιότητας. Και όταν η ζωή ανταμείβει κάποιον με τέτοια βραβεία, παναπεί ότι αυτός ο κάποιος αξίζει.

Κατά τα άλλα, ο Πυθαγόρας φαίνεται πως είχε αρκετές ακόμα ενδιαφέρουσες ιδέες, αλλά για κακή του τύχη πέθανε, και, ανήμπορος να υπερασπιστεί πλέον την υστεροφημία του, η οποία όλα δείχνουν πως έπεσε στα χέρια κάτι αετονύχηδων που αυτοαποκαλούνταν “νεοπυθαγόρειοι”. Αυτοί, ίσως εξαιτίας του ότι μπέρδευαν το ανατολίτικο σώβρακο με την ελληνική γραβάτα, κατάφεραν να μπερδέψουν τη φαντασίωση με την πραγματικότητα, αφήνοντας σε μας περιγραφές ενός μυθικού και σχεδόν θεοποιημένου Πυθαγόρα -και ανάμεσα σε όλα, μας άφησαν και μια εμφανώς πλαστή επιστολή του Πυθαγόρα προς το γιό του τον Τηλαύγη -την οποία επιστολή είχα χρησιμοποιήσει προ ετών ως πρώτη ύλη για την κατασκευή του “πάμε στοίχημα με τον Πυθαγόρα” -ένα νεοπυθαγόρειο πρόγραμμα για τους παίχτες του στοιχήματος.
(Πρόκειται για την επιστολή που ξεκινάει με τη φράση “Πυθαγόρας Τηλαύγη χαίρειν”, που μπορείς, αρχαιομαθή αναγνώστη μου, να την εντοπίσεις μέσα σε αυτό το ευρύτερο κείμενο).

Εγώ πάντως, που λες αναγνώστη μου, πιστεύω ότι ο Πυθαγόρας ήταν άνθρωπος σαν όλους μας, μόνο που είχε εξαιρετικά κοφτερό μυαλό και μερικές εξαιρετικά παράξενες ιδέες.

Βέβαια εγώ για τον Πυθαγόρα μπορώ να πιστεύω ό,τι θέλω. Το ζήτημα είναι τι πίστευε ο ίδιος ο Πυθαγόρας για τον εαυτό του.

Και φαίνεται πως ο Πυθαγόρας πίστευε παράξενα πράγματα για τον εαυτό του, αν τουλάχιστον θεωρήσουμε αξιόπιστη μια πληροφορία που μας δίνει ο Διογένης ο Λαέρτιος.

Συγκεκριμένα, βιογραφώντας τον Πυθαγόρα (Διογ. Λαέρτιος, "Βίοι Φιλοσόφων", 8.4), μας πληροφορεί ότι ο Ηρακλείδης ο Ποντικός (ποντικός με την έννοια ότι ήταν από τον Πόντο, οκέϋ? Καμιά σχέση με το Μίκυ μάους, δηλαδή), ήταν σίγουρος πως ο Πυθαγόρας λάνσαρε την άποψη ότι σε κάποια πολύ προηγούμενη ζωή του λεγόταν Αιθαλίδης, ο οποίος πιστευόταν πως ήταν γιος του θεού Ερμή.
Κι ότι ο Πυθαγόρας ως Αιθαλίδης, ζήτησε από τον πατέρα Ερμή, στις επόμενες ζωές του να έχει τη δυνατότητα να θυμάται ποιός υπήρξε στις προηγούμενες ζωές του.
Και ο Ερμής έκανε τη χάρη στον Αιθαλίδη να θυμάται στις επόμενες μετενσαρκώσεις του, ποιός ήταν στις προηγούμενες.
Στην επόμενη μετενσάρκωσή του λοιπόν ο Πυθαγόρας, (ο Αιθαλίδης δηλαδή), λεγόταν Εύφορβος και ήταν Τρώας στον Τρωικό πόλεμο -και σκότωσε κοτζάμ Πάτροκλο, αλλά τελικά τον Εύφορβο-Πυθαγόρα τον σκότωσε κοτζάμ Μενέλαος. Να, κι αν δεν τον πιστεύεις τον Πυθαγόρα, καλέ μου αναγνώστη, διάβασε και την Ιλιάδα: Τα ίδια λέει κι αυτή, άρα καλά θυμάται ο Πυθαγόρας.
Στην επόμενη μετενσάρκωσή του, ο Αιθαλίδης-Εύφορβος (ο Πυθαγόρας δηλαδή), λεγόταν Ερμότιμος κι έκανε μια ανατολίτικη απατεωνιά για να δείξει ότι αξίζει να του δίνει ο κόσμος τα λεφτά του.
Σε μια επόμενη μετενσάρκωσή του, ο Αιθαλίδης-Εύφορβος-Ερμότιμος, (ο Πυθαγόρας δηλαδή), λεγόταν Πύρρος και ήταν ψαράς στη Δήλο και πήγαινε για καμάκι απέναντι στη Μύκονο, και καμάκωνε αβέρτα εντυπωσιάζοντας με τις αφηγήσεις του για τις προηγούμενες ζωές του.
Ώσπου πέθανε ο Πύρρος-Αιθαλίδης-Εύφορβος-Ερμότιμος (δηλαδή ο Πυθαγόρας), και σε κάποια επόμενη μετενσάρκωσή του γεννήθηκε επιτέλους ο πολυπόθητος Πυθαγόρας -και, πέρα από το να διατυπώσει το πυθαγόρειο θεώρημα, κατάφερνε να θυμάται ο μπαγάσας όλες τις προηγούμενες ζωές και μετενσαρκώσεις του.

Αυτά μας πληροφορεί ο Διογενης Λαέρτιος, κι εδώ που τα λέμε, κι εγώ σαάάάάν κάτι να θυμάμαι πως ήμουν ο Πυθαγόρας σε κάποια προηγούμενη ζωή μου, και για περάστε απ' το ταμείο παρακαλώ, γιατί έχω κάτι αφραγκίες τελευταία... (αστειεύομαι, οκέϋ?)

Εμπνεόμενος από αυτή την άποψη, ο Πυθαγόρας (όχι ο αρχαίος, αλλά ο σύχρονός μας στιχουργός Πυθαγόρας) θέλοντας να δείξει τη διαχρονικότητα της ύπαρξης του Πυθαγόρα (του αρχαίου), έδωσε στον Καζαντζίδη τους αθάνατους στίχους:

Υπάρχω
κι όσο υπάρχεις θα υπάρχω,
σκλάβα τη ζωή σου θα 'χω
κι ας βαδίζουμε σε δρόμους χωριστούς...

Αιώνιοι και αθάνατοι στίχοι, όπως αιώνιος και αθάνατος ο Στελλάρας.
Ο οποίος, όπως έχουμε ήδη πει, στο πολυσχιδές έργο του (πριν από το εξαίρετο “Υπάρχω”), είχε ήδη συμπεριλάβει την δική του Πυθαγόρεια επίκληση (ίσως) προς τον Ερμή:
“Θεέ μου, τη δεύτερη φορά που θα 'ρθω για να ζήσω
όσο η καρδιά κι αν λαχταρά, δεν θα ξαναγαπήσω...”

Πάντως, απ' όσο το έχω ψάξει, μου φαίνεται ότι μέχρι την εποχή του Πυθαγόρα (ή ενδεχομένως μέχρι την εποχή των νεοπυθαγόρειων) κανείς Έλληνας δεν είχε διατυπώσει την πατέντα ότι η ψυχή μετά το θάνατο επιστρέφει και ξαναζεί στην επιφάνεια της γης σε νέο σώμα με άλλο όνομα. Τείνω να πιστέψω ότι η πατρότητα της πατέντας (στην ελληνική της εκδοχή, τουλάχιστον) ανήκει είτε στον Πυθαγόρα είτε στους νεοπυθαγόρειους.

Οι κοινωνικές συνέπειες αυτής της πατέντας, βέβαια, χαρίζουν παρηγοριά: Μόνο ο Αιθαλίδης-Πυθαγόρας θυμόταν τις προηγούμενες ζωές του (του είχε κάνει αυτή τη χάρη ο Ερμής).
Οι υπόλοιποι, μη έχοντας αυτό το προνόμιο, είχαν ένα ακόμα μεγαλύτερο προνόμιο: Στην επόμενη ζωή τους θα ζούσαν χωρίς να θυμούνται τις πίκρες και τις απογοητεύσεις και τις ερωτικές χυλόπιτες που είχαν γευθεί στην προηγούμενη ζωή τους. Δεν είναι και μικρή παρηγοριά αυτό...

Όταν έχεις ζήσει μια μίζερη και αποτυχημένη ζωή, μια ζωή που πολύ απέχει της ηρωικής ζωής των ομηρικών επών... Όταν έχεις ζήσει σε μια άθλια εποχή που πολύ απέχει από τη φωτεινή εποχή των ομηρικών επών... τότε η ελπίδα ότι θα ξανα-ξεκινήσεις από το μηδέν, χωρίς την επιρροή των αποτυχιών και της μιζέριας του προσωπικού σου παρελθόντος, μόνο χαρά και παρηγοριά μπορεί να σε γεμίσει...

Αυτή την παρηγοριά φαίνεται πως πίστεψε κάποτε ο Μανώλης Μητσιάς, κι όταν την είδε να καταρρέει, άρχισε να τραγουδά θλιμμένα:
“Ποτέ δε θα μπω σ' άλλο σώμα,
ποτέ, κι ας γυρνώ σαν σκιά”,
σαν σκιά έτσι όπως οι σκιές περιγράφονται στον Όμηρο, όπου κάθε φορά που εμφανίζεται ψυχή πεθαμένου, εμφανίζεται σαν σκιά. Είναι προφανές ότι ο Μητσιάς τελικά στράφηκε (πιθανότατα αλλά όχι σίγουρα) από τον πυθαγορισμό στον ομηρισμό.

Σε κάθε περίπτωση, αρχαιότροπε αναγνώστη μου, επειδή εγώ τον αγαπάω τον Πυθαγόρα, σε καλώ να ρίξεις μια ματιά σε ένα απολύτως σχετικό κείμενο της Ελένης Λαδια, δημοσιευμένο στον Ριζοσπάστη τον Οκτώβριο του 2007.
Το θεωρώ εξαιρετικής ευαισθησίας κείμενο, όπως εξαιρετικής ευαισθησίας θεωρώ και το βιβλίο της Ελενης Λαδια “Τα ψυχομαντεία και ο υποχθόνιος κόσμος των Ελλήνων”, που κάποτε είχε πέσει στα χέρια μου και με είχε ενθουσιάσει. Άμα το πετύχεις σε κανένα βιβλιοπωλείο, πράξε τα δέοντα.

(θα συνεχιστεί)