ΟΜΗΡΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ -5

Οι υπέρτατες ποιητικές δημιουργίες, ξεχωρίζουν από τις ασήμαντες ποιητικές δημιουργίες για πολλούς λόγους. Ένας από τους λόγους αυτούς, είναι και το ότι: ακόμα κι αν αφαιρέσεις έναν ή δύο στίχους από τις υπέρτατες ποιητικές δημιουργίες, πάλι παραμένουν υπέρτατες ποιητικές δημιουργίες. Αλλά και το αντίστροφο: Αν τους προσθέσεις έναν ή δύο εμβόλιμους στίχους -που να απηχούν και να προωθούν, ας πούμε, τα ιδιαίτερα θρησκευτικά σου πιστεύω-, πάλι οι υπέρτατες ποιητικές δημιουργίες παραμένουν υπέρτατες.

Μια τέτοια άσκηση πρόσθεσης ή αφαίρεσης δύο στίχων, θα μπορούσε κάποιος να εφαρμόσει στη λ ραψωδία της Οδύσσειας, γνωστή και ως Νέκυια. 

Στη λ ραψωδία της Οδύσσειας, ο Οδυσσέας (ο οποίος είδαμε στο προηγούμενο πως δε φημίζεται για τη φιλαλήθειά του -μάλλον το αντίθετο: ο Οδυσσέας σε όλο το έπος ξεχωρίζει λόγω της τάσης του να φλομώνει τον κόσμο στο ψέμμα), εξιστορεί την κάθοδό του στον κάτω κόσμο, στο βασίλειο του Άδη δηλαδή, και τις συναντήσεις και συνομιλίες που είχε με τους νεκρούς. 

Σε κάποια δόση, εξιστορεί τη συνάντηση που είχε στον Άδη με τον -νεκρό- Ηρακλή. Το γνωστό ήρωα Ηρακλή, που σε κάμποσες περιοχές της Ελλάδας λατρευόταν ως θεός, ημίθεος και τέτοια.
Την ιστορία και τη θεολογία τη γράφουν οι νικητές.

Βέβαια, καλό είναι να θυμόμαστε πως υπήρχαν έθνη στην Ελλάδα που -πιθανότατα- ουδόλως γουστάριζαν τον Ηρακλή. Οι Μινύες του Ορχομενού Βοιωτίας, ας πούμε, ήταν ένα ένδοξο ελληνικό έθνος το οποίο ουσιαστικά ο Ηρακλής το ξεπάστρεψε προκειμένου να κάνει τους Θηβαίους του Κάδμου κυρίαρχους στη Βοιωτία. Οι απόγονοι και οι ομοεθνείς των Μινυών, λοιπόν, δε νομίζω να είχαν κάποιον ιδιαίτερο λόγο να θεοποιήσουν τον Ηρακλή -τουλάχιστον όσο καιρό οι μνήμες του όλου πράγματος ήταν ζωντανές. Και την εποχή του Οδυσσέα, αυτές οι μνήμες ήταν ολοζώντανες.

Ο Οδυσσέας στη λ ραψωδία της Οδύσσειας βρίσκεται στη Σχερία, τη χώρα των Φαιάκων (και όχι "στο νησί των Φαιάκων" που λένε οι αμαθείς νεοέλληνες: Ο Όμηρος πουθενά δε λέει πως η Σχερία, η χώρα των Φαιάκων δηλαδή, ήταν νησί).  Σε κάποια δόση της αφήγησής του, ο Οδυσσέας, λοιπόν, περιγράφει την εξής σκηνή:

τὸν δὲ μετ᾿ εἰσενόησα βίην Ἡρακληείην, εἴδωλον: αὐτὸς δὲ μετ᾿ ἀθανάτοισι θεοῖσι τέρπεται ἐν θαλίῃς καὶ ἔχει καλλίσφυρον Ἥβην, παῖδα Διὸς μεγάλοιο καὶ Ἥρης χρυσοπεδίλου. ἀμφὶ δέ μιν κλαγγὴ νεκύων ἦν οἰωνῶν ὥς, πάντοσ᾿ ἀτυζομένων: ὁ δ᾿ ἐρεμνῇ νυκτὶ ἐοικώς, γυμνὸν τόξον ἔχων καὶ ἐπὶ νευρῆφιν ὀιστόν, δεινὸν παπταίνων, αἰεὶ βαλέοντι ἐοικώς. σμερδαλέος δέ οἱ ἀμφὶ περὶ στήθεσσιν ἀορτὴρ χρύσεος ἦν τελαμών, ἵνα θέσκελα ἔργα τέτυκτο, ἄρκτοι τ᾿ ἀγρότεροί τε σύες χαροποί τε λέοντες, ὑσμῖναί τε μάχαι τε φόνοι τ᾿ ἀνδροκτασίαι τε. μὴ τεχνησάμενος μηδ᾿ ἄλλο τι τεχνήσαιτο, ὃς κεῖνον τελαμῶνα ἑῇ ἐγκάτθετο τέχνῃ.

που σε απλά ελληνικά πάει να πει το εξής: 

Κι είδα το δυνατό Ηρακλή, και μόνο φάντασμα ήταν,
τι ατός του ζή και χαίρεται με τους θεούς του Ολύμπου,
και τον κερνά η ωριόφτερνη στα φαγοπότια του Ήβη,
του Δία η κόρη του τρανού και της πανώριας Ήρας.
Όλ' οι νεκροί τριγύρω του χουγιάζανε σαν όρνια,
που τρομασμένα φεύγανε· κι αυτός σα νύχτα μαύρη
με το δοξάρι του γυμνό, στην κόρδα τη σαγίτα,
αγριοκοιτούσε κι έτοιμος φαινότανε να ρίξη.
Λουρί χρυσό και τρομερό γύρω στα στήθια του είχε,
κι απάνω του έργα θάματα φαντάζαν δουλεμένα,
αρκούδες, αγριογούρουνα, φλογόματα λιοντάρια,
πολέμοι, μάχες, φονικά, και χαλασμός ανθρώπων.
Όποιος εκείνο το λουρί μαστόρεψε, ας μη θέλη
λουρί άλλο με την τέχνη του παρόμοιο να δουλέψη.

Παρατηρούμε ότι ο Οδυσσέας περιγράφει έναν Ηρακλή με δύο υποστάσεις: Με τη μια υπόσταση ο Ηρακλής βρίσκεται στον Άδη όπως όλοι οι μακαρίτες. Με αυτή την υπόσταση είναι που ο Ηρακλής,  όπως όλοι οι μακαρίτες στον Άδη, συνεχίζει να ασκεί στον Άδη την ενασχόληση που τον χαρακτήριζε όσο ήταν ζωντανός -εν προκειμένω, συνεχίζει "ερεμνήι νυκτί εοικώς" δηλαδή "μαύρος σαν τη μαύρη νύχτα" (αρεία φυλή σου λέει μετά...) να σκορπά τον τρόμο που σκορπούσε και στους ζωντανούς όσο καιρό ήταν ζωντανός-, ενώ με την άλλη του υπόσταση βρίσκεται μακάριος στον Όλυμπο μαζί με τους ολύμπιους θεούς.

Τώρα, καλέ μου αναγνώστη, μη με ρωτάς με ποιόν στα κομμάτια τρόπο θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο, δηλ. αφενός το φάντασμα του Ηρακλή να σκορπά τον τρόμο στους πεθαμένους και αφετέρου ο Ηρακλής να είναι με τους θεούς στον Όλυμπο. Είμαι σκράπας στα θεολογικά, δεν τα κατέχω, επομένως φοβάμαι ότι θα πω κάτι το οποίο θα είναι θεολογικώς λανθασμένο -λέμε τώρα.

Ως πρακτικός άνθρωπος, άλλωστε, ουδέποτε έκατσα να σπάσω το κεφάλι μου σχετικά με το "τρισυπόστατον της θεότητος" των χριστιανών, οπότε σιγά μην κάτσω να σπάσω το κεφάλι μου σχετικά με το "δισυπόστατον του νεκρού Ηρακλέους".

Μέχρι να βρω κάποιον τρόπο που να εξηγεί ικανοποιητικά το δισυπόστατον του νεκρού Ηρακλέους, λοιπόν, αρκούμαι σε μια πρακτική λύση: τη λύση του ψαλιδιού. Αφαιρώ δυο-τρεις στίχους και ξεμπερδεύω -όπως, άλλωστε, έκαναν και οι πρόγονοί μου όταν έφταναν μπροστά σε αυτούς τους συγκεκριμένους στίχους, που τους θεωρούσαν ξένους προς το υπόλοιπο σώμα της Οδύσσειας και τους απέλειφαν με τον εξής τρόπο:

τὸν δὲ μετ᾿ εἰσενόησα βίην Ἡρακληείην,
ἀμφὶ δέ μιν κλαγγὴ νεκύων ἦν οἰωνῶν ὥς,
πάντοσ᾿ ἀτυζομένων: ὁ δ᾿ ἐρεμνῇ νυκτὶ ἐοικώς,
γυμνὸν τόξον ἔχων καὶ ἐπὶ νευρῆφιν ὀιστόν,
δεινὸν παπταίνων, αἰεὶ βαλέοντι ἐοικώς.
σμερδαλέος δέ οἱ ἀμφὶ περὶ στήθεσσιν ἀορτὴρ χρύσεος ἦν τελαμών, ἵνα θέσκελα ἔργα τέτυκτο,
ἄρκτοι τ᾿ ἀγρότεροί τε σύες χαροποί τε λέοντες,
ὑσμῖναί τε μάχαι τε φόνοι τ᾿ ἀνδροκτασίαι τε.
μὴ τεχνησάμενος μηδ᾿ ἄλλο τι τεχνήσαιτο,
ὃς κεῖνον τελαμῶνα ἑῇ ἐγκάτθετο τέχνῃ.

που σε απλά ελληνικά σημαίνει το εξής:

Κι είδα το δυνατό Ηρακλή.
Όλ' οι νεκροί τριγύρω του χουγιάζανε σαν όρνια,
που τρομασμένα φεύγανε· κι αυτός σα νύχτα μαύρη
με το δοξάρι του γυμνό, στην κόρδα τη σαγίτα,
αγριοκοιτούσε κι έτοιμος φαινότανε να ρίξη.
Λουρί χρυσό και τρομερό γύρω στα στήθια του είχε,
κι απάνω του έργα θάματα φαντάζαν δουλεμένα,
αρκούδες, αγριογούρουνα, φλογόματα λιοντάρια,
πολέμοι, μάχες, φονικά, και χαλασμός ανθρώπων.
Όποιος εκείνο το λουρί μαστόρεψε, ας μη θέλη
λουρί άλλο με την τέχνη του παρόμοιο να δουλέψη.

Βλέπεις να καταστρέφεται το ποιητικό μεγαλείο επειδή αφαίρεσα 2-3 στίχους?
Μάλλον όχι, έτσι δεν είναι?

Ε, αν κάποτε οι Έλληνες πολυθεϊστές διοργανώσουν καμιά οικουμενική σύνοδο, ενδεχομένως θα με πουν αιρετικό, θα μου κολλήσουν τη ρετσινιά του Μονοφυσιτισμού του Ηρακλέους, θα με κατηγορήσουν ως μονοφυσίτη και θα με κυνηγάνε με φυσοκάλαμα. Αλλά πιστεύω πως είναι καλοί και ανεκτικοί άνθρωποι, οπότε μάλλον θα αργήσει πολύ η καταδίκη μου, επομένως μέχρι τότε μπορώ να συνεχίζω να θεωρώ τον εαυτό μου ως έναν απλό αλλά πρακτικό άνθρωπο.